Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ай
I1. Жердің табиғи серігі; түнде жерге жарық сәуле түсіріп тұратын аспан денесі. Ай туды. 2. Жылдың он екіден бір бөлігін көрсететін уақыт өлшемі; отыз күндік мерзім. Наурыз ай ы. Ай қораланды – айдың беті мұнартып, төңірегі шеңберленді. Айға шапты – қолынан келмеске ұмтылды. Айда аяқ, жылда жілік жоқ – ай мен жыл бөлініп жарылмай, білінбей өте береді. д. м. Айдан [айдай] анық – бесенеден белгілі, ап-айқын. Ай десе аузы бар [жоқ], күн десе көзі бар [жоқ] – асқан сұлу, өте көрікті. Айды аспанға [бір] шығарды (мысқ.) – бір іс істеп, жұртты таң қалдырды, атын шығарды. Айдың аманында – ел аман, жұрт тынышта. Ай жүзді – сұлу, көркем (әйел). Ай қабақ – көркем қыз, сұлу әйел. Ай қарадың ба? – не бітірдің? (не істедің? д. м.) Ай маңдай [лы] – әдемі, көркем. Ай мен күндей -– асқан сұлу көркем, әдемі. Ай мүйіз[ді] (фольк.) – сәнді, көркем мүйізі бар. Айы жеткен айында, күні жеткен күнінде – әр нәрсенің өз уақыты бар. Айы жетті – босанатын кезі болды, уақыты таянды. Айы оңынан туды – жолы болды, сәті түсті. Айы өтті – зәру болды, ділгірлік етті
II
Сес көрсеткендікті, өкінгендікті, күйініш-сүйінішті білдіретін одағай сөз. Ай [әй] дейтін ажа [әже], қой дейтін қожа жоқ – бетімен кеткен, бассыздыққа салынған
III
Сөздің мәнін күшейтетін демеулік шыл. Апыр-ай! Әттеген-ай! Ит-ай! Бетім-ай!
I1. Жердің табиғи серігі; түнде жерге жарық сәуле түсіріп тұратын аспан денесі. Ай туды. 2. Жылдың он екіден бір бөлігін көрсететін уақыт өлшемі; отыз күндік мерзім. Наурыз ай ы. Ай қораланды – айдың беті мұнартып, төңірегі шеңберленді. Айға шапты – қолынан келмеске ұмтылды. Айда аяқ, жылда жілік жоқ – ай мен жыл бөлініп жарылмай, білінбей өте береді. д. м. Айдан [айдай] анық – бесенеден белгілі, ап-айқын. Ай десе аузы бар [жоқ], күн десе көзі бар [жоқ] – асқан сұлу, өте көрікті. Айды аспанға [бір] шығарды (мысқ.) – бір іс істеп, жұртты таң қалдырды, атын шығарды. Айдың аманында – ел аман, жұрт тынышта. Ай жүзді – сұлу, көркем (әйел). Ай қабақ – көркем қыз, сұлу әйел. Ай қарадың ба? – не бітірдің? (не істедің? д. м.) Ай маңдай [лы] – әдемі, көркем. Ай мен күндей -– асқан сұлу көркем, әдемі. Ай мүйіз[ді] (фольк.) – сәнді, көркем мүйізі бар. Айы жеткен айында, күні жеткен күнінде – әр нәрсенің өз уақыты бар. Айы жетті – босанатын кезі болды, уақыты таянды. Айы оңынан туды – жолы болды, сәті түсті. Айы өтті – зәру болды, ділгірлік етті
II
Сес көрсеткендікті, өкінгендікті, күйініш-сүйінішті білдіретін одағай сөз. Ай [әй] дейтін ажа [әже], қой дейтін қожа жоқ – бетімен кеткен, бассыздыққа салынған
III
Сөздің мәнін күшейтетін демеулік шыл. Апыр-ай! Әттеген-ай! Ит-ай! Бетім-ай!