ақ
I1. Сүттің, қардың түсіндей аппақ түс. Ақ мақта (орамал, үй, шаш). 2. Ағы басым, ақ араласқан түс. Ақ сұр (боз, сары, құба). 3. ауыс. Адал, таза. Ақ қа әркім жақ. 4. Сұлулық пен әдемілік бейнесі. Ақ тамақ (маңдай, дидар, білек). 5. Махаббат пен сүйіспеншілік бейнесі. Ақ Баян (ерке, сұңқар, тоты). 6. Құрмет пен ілтипат бейнесі. Ақ бөпе (бесік, босаға, орда). 7. Қадір мен қасиет бейнесі. Ақ семсер (алмас, найза). 8. Көздің қарашығын қоршаған ақшыл қабық. Көзінің қарасынан гөрі ағы басым. 9. Көзге түскен ноғала, шел. Көзіне ақ түсті. 10. Құс жұмыртқасының сарысын қоршаған мөлдір тұнық бөлігі. Жұмыртқаның ағын езіп берді. 11. Ақшыл түске енген шаш. Самайына ақ ене бастапты. 12. Ақ топырақ, әк. Сыртын ақпен сылаған әдемі үй. 13. Мал сүтінен дайындаған тамақ, сусын. Жан жоқ болғандықтан көбіне ақ ішеді. 14. Кеңес армиясына қарсы күрескен контрреволюция отряды. Әкем ақтардың қолынан өліпті. 15. спорт. Шахмат, дойбы ойынындағы қара түсті фигуралардың қарсысында ойнайтын фигуралар. Ол ақпен ойнайтын болып келісті. Ақ айрауық – астық тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Ақ амур – тұқы тұқымдасына жататын ірі балық. Ақ аю – жыртқыштар отрядына жататын ақ түсті аю. Ақ баттауық – айрауық тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Ақ бауыр – бұлдырық тәрізділер отрядына жататын құс. Ақ бөрте – ағы басым көкшіл түс. Ақ буырыл – ағы басым қара қоңыр түс. Ақ бүрген – бүрген тұқымдасына жататын ақ гүлді өсімдік. Ақ жусан – жусан тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Ақ жүзген – жүзген тұқымдасына жататын бұта. Ақ изен – шөлейт жерде өсетін өсімдік. Ақ қайран – еті мол, бағалы балық. Ақ қайың – қайыңның қабығы ақ түсті түрі. Ақ қаңбақ – қаңбақ туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Ақ қарағай – май қарағай туысына жататын сүйекті ағаш. Ақ қарқара [ләйлек] – ләйлектер тұқымдасына жататын құс. Ақ қаудан – қаудан тұқымдасына жататын өсімдік. Ақ қоян – қоянның ақ түсті түрі. Ақ – құр тауық тәрізділер отрядына жататын құс. Ақ мия – бұршақ тұқымдасына жататын бұта. Ақ от – қыратты жерде өсетін ақ түсті шөп. Ақ өлең(поэз.) – буын саны түрлі-түрлі, ырғағы бар ұйқассыз өлең. Ақ сексеуіл – сексеуіл тұқымдасына жататын жіңішке бұтақты ағаш. Ақ тал – тал тұқымына жататын жіңішке бұтақты ағаш. Ақ таспа – таспа туысына жататын өсімдік. Ақ терек – терек туысына жататын ағаш. Ақ тышқан – терісі бағалы аң. Ақ тұйғын – қаршыға тұқымдасына жататын жыртқыш құс. Ақ тұт – тұт туысына жататын ағаш. Ақ түлкі – ит тұқымдасына жататын жыртқыш. Ақ түн – жоғары ендіктерде байқалатын жазғы жарық түн. Ақ тікен – түйетабандар тұқымдасына жататын өсімдік. Ақ шабақ – кішірек майлы балық. Ақ шағала –- шағала тәрізділер отрядына жататын құс. Ақ ши – жүн оралмай тоқылған ши. Ақ ірімшік – майы алынбаған сүтті іріту арқылы жасалған сүт қышқылды тамақ. Ағы ақ, қызылы қызыл – гүл-гүл жайнады, қызара бөртті д. м. Ағынан жарылды – ойындағысын ақтарып салды, сырын бүкпей ашық айтты. Ақ адал мал – еңбекпен тер төгіп табылған табыс. Ақ айыл – а) Көп мініліп, ер-тоқымның табы кетпеген мінгі көлік. ; ә) Көк езу, азулы (әйел). Ақ арулап жөнелтті – өлген адамды қадірлеп-қастерлеп қойды. Ақ бата – а) Оң бата, шын тілек; ә) Құдалық жолындағы ынтымақты байлам, уәде. Ақ дегені-алғыс, қара дегені-қарғыс – айтқаны екі болмай орындалатын, өтімді, беделді. Ақ жарқын – ашық, жайдары. Ақ иық болды – а) Көп мініліп жауыр болды ; ә) Жұмысты көп істеп мезі болды, шаршап-шалдықты. Ақ көбік [болды]- жан тері шығып терлеген, қиналған. Ақ көйлек – аңқылдақ, аңқау. Ақ күн тусын (тілек) – жолың болсын, оң сапар. Ақ қаптал – а) Көп мініліп жауыр болған (көлік); ә) Әккі, тәжірибелі. Ақ, қараны таныды – оң, солын білді. Ақ қар, көк мұзда – қыстың көзі қырауда, қақаған қыс айында. Ақ құйқа болды – сампиып бос қалды, жұрдай етті. Ақ құйрық – а) Хош иісті, шығымы жақсы шай. ә) көне. Жүз сомдық ірі ақша. Ақ құйын – алып ұшпа, сөзуар, сөзшең. Ақ сабан – егін орылып, астық жиналып жатқан маусым. Ақ сабын – иіс сабын. Ақ сабын болды – ақ көбік болып терлеген көлік. Ақ сайтаны ұстады – ашу шақырды, жыны келді. Ақ сақал, қара сақал – кәрі-жас, үлкен-кіші, бас көтерер барлық азамат. Ақ саңлақ – бәйгеден үнемі озық келіп жүрген жүйрік ат. Ақ сауыт – а) көне. Темір сымнан тор көз етіп тоқылған батырлар киетін киім; ә) Атадан балаға қалған мұра. Ақ сирақ болды [етті] – мал қырылып, жұтқа ілікті, тігерге тұяқ қалмады. Ақ сөйле – а) Құмалақ салғанда жақсылық тілеу ниеті; ә) Турасын айт, әділіне көш. д. м. Ақ сөңке – сыңғырап кеуіп кеткен (тезек, ағаш, отын). Ақ сүйек болды – жұтатты, күйзелтті. Ақ сүтін кешті – ата-ана ризалығын білдірді. Ақ сүтін көкке сауды – ата-ана наразылық білдіріп, теріс бата берді, қарғыс айтты. Ақ табан шұбырынды, алқакөл сұлама тар. – ХVІІ-ХVІІІ ғ.ғ-ғы жоңғар шапқыншылығына қарсы азаттық күресі. Ақ түйенің қарны жарылды – ит басына іркіт төгілді, қарқ боп қалды, кенелді. Ақты қара деді – дұрысты теріске шығарды. Ақ уыз шақ – жетілмеген, толыспаған кез. Ақ шашымен – үлкен басымен. Ақ шұнақ аяз – қатты үскірік аяз
II
1. Шын, тура, ақиқат; хақ. Жұмыр басты пендеге өлім -ақ. (Мақал). 2. Құдай, пір, алла; хақ тақала. Естісін, Жұбаныш құлағың Тапсырдым аққа, шырағым (Батырлар жыры)
III
Күшейтпелі жалғау мағынасындағы демеулік. Өтірік пен шынның арасы төрт- ақ елі