бой
Адам мен жан-жануарлардың тік тұрғандағы дене тұрқы, ұзындығы. Қодардың бойы он кез (М.Әуезов). 2. Тұла бой, дене. Бойымды өрт алып бара жатқандай (Тәжиева). 3. Өзен, көше, жол, сай тағы басқа нәрселердің жағасы, жиегі. Олар Бұқтырма өзенінің бойында тұрады (Есенберлин). 4. ауыс. Сырт киімнің алдыңғы, артқы өңірі. Тонының сыртқы бойы дор етіп жыртылды (Тоғысбаев). 5. Есім сөздермен тіркесіп белгілі бір мерзім біткенше деген мағынаны білдіреді. Кеш бойы, түн бойы, жыл бойы. 6. Есімше формасымен тіркесіп, амал-әрекеттің алғашқы шағын немесе өзгермейтін қалып, күйді білдіреді. Үндемеген бойы қала берді. 7. Есім сөздермен тіркесіп салыстырмалы өлшеу ұғымын білдіреді. Күн арқан бойы көтерілді. Өлке бойы – белгілі бір алқап өңір. Бой алдырды - а) титықтады, шаршады ; ә) ырқына көнді, жетегінде кетті. Бой бақты – алды-артын байқады. Бой бермеді – ырық бермеді, айтқанға көнбеді. Бой бойлады - а) бой түзеді, сәнденді ; ә) өз бетімен жүрді. Бой-бойы шықты [жыртылды] – быт-шыты шығу, әбден тозды. Бойға ас батпады - а) ішкен-жегені бойға тарамады, сіңбеді ; ә) мазасы кетті. Бойға біткен – қанға сінген, үйреншікті болған. Бойға шақтады [өлшеді] – шама-шарқысына қарады, әлін білді. Бойдан асты – қолынан келмеді әлі жетпеді. Бойды биледі [алды, жеңді] – ерікті алды, балқытты. Бой жазды - а) дем алды, сергілді ; ә) еркіндікке қолы жетті, кеңшілік алды. Бой жасады – өлер алдындағы аурудың көңіл күйі, іс-қимылы. Бой жетті – өсті, кәмелетке толды. Бой көрсетті - а) қарасын көрсетті ; ә) қыр көрсетті, сес қылды ; б) кім екендігін байқатты. Бой көтерді - а) биіктей бастады, бойлады ; ә) сейіл құрды, көңіл көтерді ; б) еңсесі көтерілді, көңілденді. Бой сақтады – тартынды, сақтанды. Бой сергітті [бой сергіді] – еңсесі көтерілді, жадырады. Бой тасалады [жасырды] – көзге түспеуге тырысты, жасырынды. Бой түзеді - а) сымбаттанып өсіп қалды ; ә) үсті-басына қарады, сән түзеді. Бой тұмардай сақтады – қадірледі. Бойына ас батпады – мазасы кетті, алаңдады. Бой ұсынды – мойын-сұнды, бейімделді. Бойына қонды – киім денеге шақ келді, жарасты. Бойын аулақ салды [ұстады] – бір нәрседен қашқақтады, жоламады. Бойына шыр бітпеді – толмады, ет алмады. Бойын үйірді – өзіне тартты, қызықтырды. Бойын жинады - а) тыңайып күш алды ; ә) өзіне-өзі келді. Бойын күтті [сылады, тарады] – өз басын күтті. Бойын үйретті – жақын тартты, үйір қылды. Бойы үйренді – жатсынбады, жатырқамады