екі
IБір мен үштің арасындағы есептік сан. Екі қабат үй. 2. Белгілі бір сөздермен тіркесіп келіп мөлшер, шама, өлшем мәнінде қолданылатын сөз. Екі елі қазы. 3. Жұп, қос; пар. Екі көзі бұлдырап, басы айналды (Досымов). 4. Оқушылар мен студенттердің нашар біліміне қойылатын ең төменгі баға. Есептеп де екі алды. Екі айтпады – айтқанынан шықты, сөзінде тұрды. Екі ара - а) екі орта, ара қашықтық; ә) ара қатынас. Екі аттатпады – алысқа жібермей тез қуып жетті. Екі ауыз сөздің басын қоспады – сөз қисынын келтіре алмады, жөндеп сөйлей алмады. Екі аяғын бір етікке тықты – апшысын қуырды, састырды. Екі бастан – ежелден, қашаннан. Екі бүктелді – қол-аяғын бауырына алып бүрісіп қалды. Екі дай болды – екі топқа бөлінді, жіктесті. Екіден бірі – бір заттың тең жарымы, жартысы. Екі дүниеде – өмір бақи, өмір бойы. Екі езуі екі құлағында – қуанышты, көңілді, мәз-мейрам. Екі елі ажырамады – үнемі жанында ілесіп жүреді. Екі елі ауызға төрт елі қақпақ – тіліне ие болу, сыр шашпау. Екі етегін түрінді - а ) бел шешіп кірісті, білегін сыбанды; ә) ортаға алды, жабылды. Екі жақты - а ) екі жағынан бірдей, екі жақтан; ә) ерсілі-қарсылы, қарама-қарсы; б) әрі-сәрі қайшылықты, солқылдақ. Екі жақты келісім (саяси) – екі жақ үшін де орындалуы міндетті келісім. Екі жапсақ , бір епсек – екі жеп биге шықты. Екі жарты бір бүтін болды – а) қауымдасты, бірікті; ә) ерлі-зайыпты болды. Екі жеп биге шықты – пайдасын асырып жіберді. Екі жүзді – айлакер, зымиян, опасыз адам. Екі иығына [иініне] екі кісі мінгендей – жауырынды, енгезердей. Екі иығынан [иінінен] дем алып тұр – а) деміне нан пісіп болып-бітіп отыр; ә) поэт. бұрқ-сарқ қайнады, ашуланды. Екі иығын жұлып жеді – а) қатты долданып аласұрды, ашуланды: ә) пысықтық жасады. Ек і иығына [иініне] су кетті – меселі қайтты, жүні жығылды. Екі кештің арасында – апақ-сапақта, қызыл іңірде. Екі көздің бірі – ең жақыны, досы. Екі көзі аспанда - а) алақ-жұлақ етті, адыраңдады; ә) дандайсыды, тәкаппарланды, паңсынды. Екі көзі атыздай болды – зәресі ұшты, қатты қорықты. Екі көзі бұлаудай – көп жылаған. Екі көзі жеп барады – тесіле көз тікті, сұқтана қарады. Екі көзін қан басты – қаны бетіне шапты, ашу кернеді. Екі көзін шарт [тарс] жұмды – еш нәрсені көргісі де, білгісі де келмеді. Екі көзі оттай жанды – көздері жалт-жұлт етті. Екі көзі төрт болды – зарыға, сарғая күтті. Екі көзі шарасынан шықты – үрейі ұшты, қатты қорықты. Екі күннің бірінде – құдайдың құтты күні, күнде. Екі қолға бір жұмыс – әйтеуір бір жұмыс табылар, өлмеспін. Екі қолы алдына сыймады – зерікті, жалықты. Екі қолым жағаңда – ісім сенімен болсын. Екі қолы жағасында болды – арпалысты, тайталасты, күресті. Екі қолын қусырды – кішілік қылды, ізет жасады. Екі қолын мұрнына тығып қалды – құр алақан қалды, қолына дәнеңе ілінбеді. Екі қолын төбесіне қойды – бір жолата қол үзді, түңілді. Екі құлағынан басқа адал қарасы жоқ – тақыр кедей, қу кедей. Екі құлағынан күн көрінеді – қатты жүдеген, арықтаған. Екінің бірі, егіздің сыңары – а) кез келген адам, жұрттың бәрі, әркім; ә) не ол не бұл. Екінің бірінде – жұрттың бәрінде, әркімде. Екі оқты болды – екі ойлы болды, дағдарды. Екі оқтылау – екі ұштылау, әрі-сәрілеу. Екі орап алады – озып кетеді, асып түседі. Екі оттың ортасында қалды – күйіп-пісті, шыжалақтады. Екі өкпесін қолына алып жүгірді – апыл-құпыл, жан ұшыра тез жүгірді. Екі [бір] сөзге келмеді – а) келісе салды, көне кетті; ә) ай-шайға келмеді. Екі сөздің бірінде – әркез, ұдайы, үнемі. Екі сөзге келмейді – сөзінде тұрады, сертке берік. Екі талайда [ұдайда], екі талай күн – қиын-қыстау, қысылшаң шақ. Екі туып бір қалғаны – жанашыр ең жақыны. Екі тізгін, бір шылбыр [айыл] – билік тізгінін ұстау, көпшіліктің басшысы болу. Екі ұдай – а ) екі дай, екі жік; ә) әрі-сәрі, дүдамал. Екі ұрты суалды [солды] – жүдеді, арыды. Екі ұрық – а ) екіталай, неғайбыл, дүдәмәл; ә) бірде олай, бірде былай, өзгермелі, құбылмалы; б) есуас, жынды. Екі ұшты болды – рас- өтірігі белгісіз, күмәнді. Екі үйге бір қазан астырды – орынсыз белсенділік жасады, асыра сілтеді. Екі шоқып бір қарады – сақтық жасады, абайлады
II
Жынды, нақұрыс. Екі керей Біржанның руы Алтай-қарпық ("Біржан мен Сара")