ел
1. Жұрт, халық, қауым. Ел намысын қуғанның еңсесі биік (Әлімбаев). 2. Туған жер, өскен орта. Елден хат-хабар алып тұрасыздар ма? (М.Ғабдуллин). 3. Негізі, шыққан тегі; заты, руы. Мен өзім дулат деген елден келдім (Әзірбаев). 4. Отан, туып-өскен жер. Бақытты қазақ еліне ешбір ел жетпейді (Ыдырысов). 5. ауыс. Туыс, дос-жар. Олар тағы дыбыс берді. - Елмісің, жаумысың? (Жансүгіров). Ел ағасы – жасы үлкен ел басшысы. Ел аман, жұрт тынышта – бейбіт кезде, тыныштықта. Ел аузынан – халықтан, жұрттан, әркімнен. Ел ау з ына қақпақ бола алмайсың – көпшілік тілегіне тыйым сала алмайсың. Ел а узына ілікті – атағы жайылды, даңқы шықты. Ел аулақта – көзден таса оңашада. Ел аяғы басылды – ел орынға отырды, қараңғы түсті. Ел басқарды- көпшілікке, халыққа басшылық етті. Ел бастады – жұртты соңына ертті. Ел басына күн туды – халық ауыр жағдайға душар болды. Ел бетіне қарай алмады – ұятқа қалды, жер болды. Ел бетін көрмеді – өскен ортаға оралмады. Ел билеп, жұрт ұстады- халыққа билік жүргізді, ел басқарды. Ел болды – а) халық болып бірікті, басын құрады; ә) тату-тәтті, ынтымақты өмір сүрді. Ел болып [боп] – бүкіл халық болып, қауым болып бірігіп, бірлесіп. Ел біткенді – барша халықты, бүкіл жұртты. Елге жайды – даңғаза қылды, өсектеді. Елге қарар беті жоқ – масқара болды, ұятқа қалды. Елге сыймады – жексұрын болып аласталды. Елден ала бөтен – жұрттан ерекше, өзгеше. Елден асқан – жұрттан озған, керемет. Елден ерек [ерекше] – елден ала бөтен, айрықша. Елді аузына қаратты - а) ділмарлығымен жұрттың назарын өзіне аударды, сөзін тыңдата білді; ә) еркіне көндірді, айтқанын істетті. Елдігі кетті – ел болудан қалды, елдіктен айрылды. Елдік етті [жасады] – көмектесті, жәрдемдесті. Елді құртқан- жексұрын, сұмырай, қу; сұм. Елдің алды болды – алдына жан салмады, бәрінен озды. Елдің тұтқасын ұстады – ел биледі. Ел емес – қас, дұшпан, жау. Ел етті [қылды] – халықтың басын біріктірді, жинады. Ел жата – ұйықтайтын кез. Ел жиды – сөзін сөйлейтін адамдарды топтастырды. Ел кезді – ауыл-ауылды шарлады, ел ақтады. Ел көшті, жау жетті – асықтырды, тықсырды, қысты. Ел қамын жеді – жұрттың жайын ойлады. Ел қарасын көрмеді – ауылдан жырақ жүрді. Ел қатарлы – біреуден кейін, біреуден ілгері. Ел қорғаны – халық қамқоршысы. Ел құлағы елу – жұрт құлағы түріңкі. Ел қылды- жұрт қатарына қосты. Ел орынға отыра – кеш түсе, ымырт жабыла. Ел таныды – халықпен араласып, жақсылы-жаманды көріп білді. Ел таразысын аңдамады – талқыға түсіп, сөзге ілігеміз деп ойламады. Ел ұйтқысын бұзды – көпшілікке іріткі салды, бүлдірді. Ел үстінде жүрді – басшылық қызметте болды. Ел үстінен күн көрді – халықты қанап тіршілік етті. Елінің елеулісі болды – халықтың қалаулысы, қадірлісі болды. Еліңнің көшін баста – жұрт иесі бол, көш басы бол. Ел іргесін сақтады – халықтың бірлігін ойлады, тыныштық орнатты. Ел іші [ішінде] – ел ортасы, халық арасы, ауыл арасы