Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ес
1. Адамның естіген, көрген-білгенін ойда сақтау қабілеті; ақыл-ой. Ес адаммен бірге өмір сүреді. 2. ауыс. Серік, сүйеніш, медеу. Екеуіміз жүргенде, Бір-бірімізге ес едік (Махамбет). Ес болды [көрді ] - тірек етті, медеу қылды. Ес білгелі – ер жеткелі, есейгелі. Ес біліп, етек жапқанша – жасынан, есейгенше. Ес жиды [жинады] – а) адам өзіне-өзі келді, ақылы кірді; ә) ауыр тауқыметтен құтылды. Ес жоқ - а ) албырттыққа бой ұрған, масаң; ә) асып-сасулы, есі әбден шыққан. Еске [есіне] алды – ойына түсірді, елеп-ескерді. Ес көрді – сүйеніш қылды, медеу тұтты. Ес [есі] кірді – а) есі ауған адам өзіне-өзі келді, айықты; ә) ақыл кірді, есейді. Ес қалмады – а ) барынша ынтықты, құмарланды; ә) зәре-құты қалмады. Ес таптырмады – састырды, абыржытты. Есте жоқ ескі мезгілде (фольк.) – баяғыда, бағзы заманда. Естен [есінен] кетпеді – ойынан шықпады, ұмытылмады. Естен [есінен] танды [тандырды] – а) ойлау-тану қабілетінен айрылды, есеңгіреді; ә) асып-састы, абыржыды; б) ынтықтырды, елітті. Есте [ еске, есіне] сақтады [ұстады] – жадынан шығармады, ұмытпады. Ес тоқтатты – ақылы кірді, есейді. Ес тұтты – арқа тұтты, пана көрді. Есін шығарды – мазасын алды, тынышын кетірді. Есі ауды - а ) ақыл-естен айрылды; ә) аңсары ауды, құмар болды. Есін жиып, етегін жапты – өзіне-өзі келді, теңелді. Есің барда елің тап – дер кезінде қимылда. Есің барда етегің жап – ақылмен ойла, абыройыңды сақта. Есі шықты - а) үрейі ұшты, қатты састы; ә) қуанышы қойнына сыймады ; б) ынтызар болды, құмартты
1. Адамның естіген, көрген-білгенін ойда сақтау қабілеті; ақыл-ой. Ес адаммен бірге өмір сүреді. 2. ауыс. Серік, сүйеніш, медеу. Екеуіміз жүргенде, Бір-бірімізге ес едік (Махамбет). Ес болды [көрді ] - тірек етті, медеу қылды. Ес білгелі – ер жеткелі, есейгелі. Ес біліп, етек жапқанша – жасынан, есейгенше. Ес жиды [жинады] – а) адам өзіне-өзі келді, ақылы кірді; ә) ауыр тауқыметтен құтылды. Ес жоқ - а ) албырттыққа бой ұрған, масаң; ә) асып-сасулы, есі әбден шыққан. Еске [есіне] алды – ойына түсірді, елеп-ескерді. Ес көрді – сүйеніш қылды, медеу тұтты. Ес [есі] кірді – а) есі ауған адам өзіне-өзі келді, айықты; ә) ақыл кірді, есейді. Ес қалмады – а ) барынша ынтықты, құмарланды; ә) зәре-құты қалмады. Ес таптырмады – састырды, абыржытты. Есте жоқ ескі мезгілде (фольк.) – баяғыда, бағзы заманда. Естен [есінен] кетпеді – ойынан шықпады, ұмытылмады. Естен [есінен] танды [тандырды] – а) ойлау-тану қабілетінен айрылды, есеңгіреді; ә) асып-састы, абыржыды; б) ынтықтырды, елітті. Есте [ еске, есіне] сақтады [ұстады] – жадынан шығармады, ұмытпады. Ес тоқтатты – ақылы кірді, есейді. Ес тұтты – арқа тұтты, пана көрді. Есін шығарды – мазасын алды, тынышын кетірді. Есі ауды - а ) ақыл-естен айрылды; ә) аңсары ауды, құмар болды. Есін жиып, етегін жапты – өзіне-өзі келді, теңелді. Есің барда елің тап – дер кезінде қимылда. Есің барда етегің жап – ақылмен ойла, абыройыңды сақта. Есі шықты - а) үрейі ұшты, қатты састы; ә) қуанышы қойнына сыймады ; б) ынтызар болды, құмартты