жан
I1. Жан-жануарларға тіршілік беретін рух, өмір. Балық жаны суда (Мақал). Ауырып жазылған жан олжа (Мақал). 2. Адамның ішкі сарайы, ой-санасы. Адам жанының инженері. 3. ауыс. Қадірлеу, құрметтеу ретінде айтылатын сөз. Жаным десе, жан семіреді (Мақал). жан қалқам. Жан азабын тартты - қатты қиналды. Жан алды – тірі қалдырмады, өлтірді. Жан алқымға алды – мұрша сын келтірмеді,тықсырды. Жан алқымға таянды [кетті, тақалды, тірелді, тығылды] – қысылтаяңға кездесті, тықыр таянды. Жан дәрмен – жанталас, арпалыс. Жан дегенде жалғыз – ең жақын, адал, сенімді. Жан жүйесін босатты – сезімі толқыды, көңілін тербеді. Жан кешті – а) батыл, ер жүрек; ә) қаза тапты, өлді. Жанкештілік – өжеттік, батылдық. Жан күйер – жанашыр, туыс. Жан күйттеді – жан бақты, жанын күтті. Жан кірді – тірілді, есін жиды; ә) құлпырды, жайнады; б) риза болды, сүйсінді. Жанын қиды – жанын пида етті ; Жаны төзбеді – жақтырмады, ұнатпады. Жаны түршікті – аза бойы тік тұрды, шошыды. Жаны тынды – көңілі орнына түсті. Жаны ұстараның жүзінде тұр – жаны өлім аузында. Жаны шошыды – зәресі ұшты, қорықты. Жаны шығып кетті – шыдай алмай қатты қорықты. Жаны шықсын – өлмесе өме қатсын. Жаны шықты - а ) дәмі таусылды, өлді; ә) шамына тиді, ашуланды
II
1. Адам, кісі. Сізден артық жан тумас (Абай). 2. Тірі адам, пенде. Бөлмеде жан тұрмайды, жан шықпады алдынан, далада жан жоқ. Жан басына – әр адамға, кісі басына. Жан біткенді – бірін қалдырмай түгел, тегіс. Жаннан асқан – өзгеден ерекше, өзгеше
III
Бүйір, бір жақ, қасы. Жан қалта, жан торсық