Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ит
1. Қасқыр тұқымдас сүт коректі үй хайуаны. 2. көне. Қазақша жыл қайырудың он бірінші жылы. Ит жылы. 3. ауыс. Оңбаған, жауыз. Не деген тоғышар ит екенін біле алмай-ақ қойдым (Тиесов). 4. ауыс. Қатар-құрбылардың немесе жасы кіші бала-шағаға өзімсініп зілсіз айтатын сөзі. Ол иттің киім-кешек, тамағы бізден. Ит арба – а) аяғы жаңа шыққан баланы жүруге дағдыландыру үшін әдейі жасалған қол арба; ә) екі дөңгелекті жеңіл қол арба. Ит ауруы – мешел сияқты созылмалы бала ауруы. Ит бүлдірген бот. – қысы-жазы көгеріп тұратын аласа бұталы дәмі ащы өсімдік. Ит бүлкіл (бүлкек ) – а) көлік малының бір қалыпты баяу, жай жүрісі; ә) өндімейтін, өнбейтін жүріс. Ит жон – онша биік емес, дөңгелектеу жер. Ит жуа – саздау жерде өсетін жуаның ұсақ түрі. Ит жүзіс (малту) – жүзе білмейтін адамның жүзуі. Ит көйлек (жейде) – жаңа туған балаға кигізетін тігісі сыртына қараған көйлек. Ит ошаған бот. – тікенді шөптесін өсімдік. Ит тіс – а) күрек тіс пен азу тістердің арасындағы қисық біткен сойдақ тіс; ә) ою-өрнектің қолмен тігу түрінің атауы. Ит шабақ – құрбақаның әлі үлкеймеген, уылдырықтан жаңа шыққан кезі. Ит шана – а) кішкене қол шана; ә) солтүстік жақта ит жегетін шана. Ит арқасы қиян – өте алыс, ит өлген жер. Ит арқасы құрысты – қаһарланып қайратқа мінді. Ит (тазы) ашуын тырнадан алады – әлі жеткеніне күш жұмсайды. Ит әлегін шығарды – апшысын қуырды, берекесін кетірді. Ит байласа тұрғысыз – адам тұрып болмайтындай; жайсыз, жағдайсыз. Ит басына ірікіт төгілді – аспа-төк, ағыл-тегіл молшылық. Ит болды – а) адамшылықтан кетті, абыройы төгілді; ә) қор болды, иті шықты. Ит жанды – жаны сірі, өлермен. Ит жегір [жесін] қарғ. – бұйырмағыр, қызығын көрмегір. Ит жем болды – а) рәсуа, ысырап болды; ә) қадірі болмады, қор болды. Ит жерік – толғағы қатты болып, көпке созылатын жерік. Ит жүрек – қызық-қуанышы жоқ, құлазуға көнген көңіл. Ит жыны келді ( ұстады) – күйіп-пісіп ыза болды. Ит жыныс – ит тұмсығы өтпейтін қалың ну (орман, тоғай). Итке бермесін (берсін) – адам баласының басына бермесін. Ит кемірген асықтай – өте жүдеу, арық, мұқалған, мыжырайып кеткен. Ит кешуге салды – азап тарттырды. Ит көзі түтін танымас болды – қалай болса солай, бәрі бір болды. Ит көйлекті бұрын тоздырды – аз да болса жасы үлкен. Ит көрген ешкі көзденді – Ежірейді, үрікті. Ит қорлығын көрсетті – азап тарттырды, қиыншылық көрсетті. Ит қосты – а) итпен аң аулады; ә) біреуді мұқатты, сын тақты. Ит (иттей) қылды – абыройын түсірді, қорлады. Ит мінез – дөрекі, жағымсыз қылық. Ит мініп, ирек қамшылады – а) жол азабын тартты; ә) өлмешінің күнін көрді. Ит өлген жер – тым қашық алыс жер. Ит өлім – қадірсіз, жиіркенішті өлім. Ит өмір – қорлықпен өткен тұрмыс. Ит пен құсқа жем болды – а) айдалада көмусіз қалды; ә) кім көрінгеннің қолында кетті. Ит пен мысықтай – бір-біріне өш, араз. Ит рәсуасы шықты – а) босқа шашылды, ысырап болды; ә) берекесі кетті, мазасын алды. Ит салпақ – ертеден қара кешке дейін біреудің жұмысын істеу. Ит сорпасын шығарды – діңкесін құртты, титықтатты. Ит сілікпесі шықты – а) титықтап тұралады, шаршады; ә) өрім-өрім болып, тамтығы қалды. Ит талағандай – үсті басының сау тамтығы жоқ, өрім-өрім. Ит тартыс – а) бірін-бірі жеңе алмау, ит жығыс; ә) ұрыс-керіс. Ит те болса – қанша жаман болса да. Иттей ұлып қалды – жападан-жалғыз зарлап қалды. Иттен де көп – өте мол, тым көп. Ит терісін басына қаптады – жер-жебіріне жетті, масқарасын шығарды. Ит тиген арам ас – керексіз, қадірсіз. Иттің баласы (қарап.) – а) ұрысқанда, кейігенде айтылатын балағат сөз; ә) немере-шөберені жақсы көргенде айтылады. Ит тиген күшіктей – көрінгенге жалтақ. Ит тиген табақтай қарады – жек көрінішті сезіммен жиіркене қарады. Ит тиді – жас балаға біреудің сұқтануынан көз тиіп арырды. Ит тұмсығы (мұрны), батпайтын ( өтпейтін) – қалың ну орман-тоғай. Ит түйнек – піспей, өспей қалып қойған қауын. Иттігі ұстады – қырсықты. Ит тілеуін тіледі – жамандық тіледі. Иттің (ит ) етінен (етіндей) жек көрді – суқаны сүймеді, ұнатпады. Иттің иесі болса, бөрінің (түлкінің) тәңірісі бар – арқа сүйері, іздеу-сұрары бар. Иттің ұлы (құлы) итақай ( иттің итақайы) – кім болса сол, кім көрінген. Ит ырғаққа (ырғылжыңға) салды (түсірді) – әуре-сарсаң етті, ары тарт, бері тартқа салды. Ит ырғын болды – мол олжаға кенелді, олжаға батты. Ит ырылдар көне. – күйеуден алатын кәде. Иті қырым жерге жүгірген – көп жерді көрген. Иті қырын жүгірді (жүрді) – жолы болмады; ісі оңына баспады. Итін шығарды – берекесін алды, мазасын кетірді
Вы можете поставить ссылку на это слово:

будет выглядеть так: ит


будет выглядеть так: Что такое ит