көк
IТүпсіз тұңғиық аспан әлемі, әуе. Құс алған көкке қарар (Мақал). Көк аспан (зеңгір) – көк жүзі; аспан күмбезі. Көк бойлады – а) биікке шапшып өсті; ә) көкпен жүзді, көкте самғады. Көкке атылды – аспанға шапшыды. Көкке жетті – а) әуеледі, аспанмен таласты, ә) қуанды, шаттанды. Көк көбесі сөгілді – найзағай жарқылдап, төңіректі сілкіндірді. Көк күмбезі – аспан әлемі. Көк соққан – оңбаған, құдай атқан. Көк соққыр – алла-тағаланың кәріне тап болғыр. Көктен сұрағаны жерден табылды – армандай боп тілегені аяқ астынан кезіге кетті,орындалды. Көктен түсті – тұтқиылдан пайда болды, ойламаған жерден келе қалды. Көкте тұрған жұлдыз – қол жетпес арман
II
Киіз үйдің керегесін т.б. затты тігетін түйенің терісінен істелген таспа, қайыс. Қарап тұрдым керегенің көгінен (С.Сейітқазин)
III
1. Заттың көгілдір аспан тәрізді түсі. Көк ат (көк сиыр, көк есек). 2. Көгеріп шыққан өсімдік; өскен шөп. Көк шалғын (көк шөп). 3. Жеміс-жидек, көкөніс. Бала көкке құмар болады (Қалдыбаев). Көк ет – ішек-қарын мен өкпе-бауырды бөліп тұратын жұқа көк шандыр, бауыр ет. Көк тамыр – күре тамыр. Көк шай – шөлді тез басу үшін ішетін шай түрі. Көк айыл [долы] – ұрысқақ көк бет әйел. Көк ала жамшы жамылды (этногр. ) – ертедегі батыр киген киімді қастерледі. Көк ала қойдай [торғайдай] қылды [етті, сойды, сабады] – көк-жоса етіп ұрып соқты. Көк ауыз [езу] – а) көк мылжың, ә) аузына келгенін айта беретін ұрысқақ. Көкаяз – борсып көгерген, қатқыл; шикі. Көк бақа – а) тырбиған арық (кісі), ә) жылт етер майы жоқ арық ет. Көк бөрі – азулы, адуынды. Көк бурыл – көкшіл тартып ағара бастаған. Көк етікті – басқалардан тәуір, өзгелерден артық. Көк (көкей) жасық – а) жілігі татымаған арық ет, ә) ештеңеге арзымайтын. Көк желке – а) қарақұс, шүйде жалғасқан сырт мойын, ә) арқа тұс, ту сырт. Көк жұлын болды – әбден қалжырады, шаршап-шалдықты. Көк ине – ине атаулы. Көк қасқа айтты (діни) – құрбандыққа ірі мал шалып құдайы берді. Көк майда – айдын шалқар. Көк майса – шөбі мол, жасыл шалғынды. Көк мылжың – ез малта, сөзуар, қырт. Көк найза – а) найзаның сапалы асыл түрі; ә) қара бидай. Көк сағал – енді-енді ғана сарғая бастаған, піспеген. Көк сеңгір – биік шың, мұзарт. Көк серек – мал қоритын ит. Көк соқта – күрт ерігеннен суы бетіне шығып көкшіл тартқан қар. Көк сүңгі – бұрынғы батырлардың найза іспетті бес қаруының бірі; асыл найза. Көк тайғақ – жауын-шашын мен ауа райының суық болуының қатар келуінен болатын жылтыр сырғанақ. Көк тиын – түкке тұрмайтын, бағасы жоқ, соқыр тиын. Көк түйнек – а) пісіп жетілмеген; ә) ішті бүріп ауыратын ауру. Көк шешек келгір (қарғ. ) – шешекпен ауырғыр. Көк шалғын – жайқалған көк майса, қалың өскен шөп. Көк ішек болды – а) қара суды көп ішкеннен қарны кепті; ә) ішек – сілесі қатты