ой
I1. Объективтік шындық туралы түсінік, пікір, ұғым. Ойсығып жақсы ойды, жақсы еңбекті бүлдірмеу керек (Ғ.Мұстафин). 2. Ақыл, ес, сана. Ол бой жағынан ғана емес, ой жағынан да өзгеріп қалыпты (С.Мұқанов). 3. Көңіл, ниет, пейіл. Ержанның ойы Раушанда отырған (Ахтанов). ой Ой болжамы – әр түрлі деректердің негізінде объектінің өмір сүруі, құбылыстың байланысы мен себебі туралы қорытынды жасау. Ой еңбегі [жұмысы] – творчестволық еңбек. Ой желке – желкесі ойқы, аласа. Ой тиянағы – бір немесе бірнеше пікірден жаңа пікір алудың логикалық ойлау амалы. Ой ауды – көңіл бөлінді. Ой басты – қалың ойға қалды. Ойға алды [салды] - а) есіне түсірді, ойлады ; ә) мақсат тұтты, көздеді. Ойға батты [кетті, қалды, түсті] – неше түрлі ой ойлады, ойланды. Ойға кетті – өткен-кеткенді еске түсірді. Ойға қонымды – ақылға сыйымды, түсінікті. Ойға олақ [тапшы] – ойға шолақ; топас. Ойға оралды [түсті] – ұмытқаны еске түсті. Ойда жоқ жерден [жерде, жоқта] – аяқ астынан, тосыннан. Ойдан кетпеді [шықпады] – ұмытылмай есінде қалды, ұмытпады. Ойдан шығарды - а) өзі ойлап құрастырды, өтірік айтты; ә) есіне алмады, ұмытты. Ойды қозғады – көңілге түрткі салды. Ой жүгіртті [жіберді] – әр жайды ойша барлады. Ой келді – жаңа бір пікір туды. Ой салды [түсірді, тастады] – әр түрлі пікір туғызды, ой ұялатты. Ой тоқтатты - а) бір тоқтамға келді; ә) ер жетті, ақылы кірді. Ой туды (түсті) – жаңа пікір пайда болды. Ой түбіне жетпеді – көп ойланды, ой ұшығын ұстай алмады. Ойы ауды – көңілі бөлінді, алаң болды. Ойы басқа [бөлек] – жұрт ұйғарған пікірден тыс, өзге пікірде. Ойы бұзылды - а) айныды ; ә) көңілі жамандыққа ауды. Ойы ойран, ақылы айран – көңілі әркі-тәркі; бей-жай. Ойы онға, санасы санға бөлінді – не істерін білмей дел-сал болды, басы қатты. Ойына кіріп шықпады – елең де қылмады, елемеді. Ойынан шықты – көңіліндегідей болды, діттегені болды. Ойына сап ете қалды [түсті] – есіне бірден келді. Ойын онға, санасын сан саққа жүгіртті – қиялға батты, ойға қалдырды. Ойын тербетті – сезімін оятты, жүрегін қозғады (Абай)
II
1. Шүңқыр жер, ойпаң, ойпат. Жігіттер тобы ойға таман түсті (М.Әуезов). 2. ауыс. Қалалы жер. Елде сияз, Ойда аяз, Оңбай-ақ тұр әр түрі (Абай)
III
Қуанып-сүйінгенді, таңданғанды, өкініп-күйінгенді білдіретін одағай сөз. Ой, ағай-ай, ой, тоқтай тұр. ой, ақылыңнан айналайын