құдай
1. діни. Бүкіл ғаламды жаратушы; алла тағала, құдірет. Құдай жаратты. 2. ауыс. Ең мықты әмірші бастық. Кеңшардың қазіргі құдайы осы. Құдай айдап – тәңірдің жазуымен, дәм бұйырып. Құдай ақы [ақына] – ешқандай өтірігі жоқ, шын. Құдай алдында сұраусыз – ешбір сұрауы жоқ. Құдай алмады – өлмеді, құрымады. Құдай атқан [атқыр] – қураған, оңбаған, құдай ұрған. Құдай атты [ұрды] – ісі оңға баспады, қырсық шалды. Құдай басқа бермесін [салмасын] – ешкімнің басына кезіктірмесін. Құдай берді – сәті түсті, ыңғайы келді. Құдай бетін көрсетпесін – бетін аулақ қылсын. Құдай бұйыртса [бұйырса] – сәті түссе, орайы келсе; тәңір жазса. Құдай біледі -анығын қайдам; менің ойымша. Құдай білсін [бір құдайдың өзі білсін] – неғайбыл, белгісіз. Құдайға аманат – бір құдайға тапсырдым. Құдайға жазған – айыпқа батқан, күнаһар д.м. қарғыс. Құдайға жазды – күнәлы, жазықты болды. Құдайға құлшылық қылды [етті] – аллаға жалбарынды. Құдайға [бір құдайға] сыйынды – құлшылық етті, табынды. Құдайға [бір құдайға] тапсырды – біреудің аман-есен болуын құдайдан тіледі. Құдайға тәубе [шүкір] – қанағат тұтқан жағдайда айтылатын тіркес. Құдайға шет болма – құдай алдында айыпты, күнаһар болма. Құдайдан безген (қарғ) – қадір-қасиеттен жұрдай, оңбаған. Құдайдан қайтсын (тілек) – есесін құдай қайырсын. Құдайдан қорықпады – ұялмады, қызармады. Құдай деген – бәріне де көне беретін. Құдай дескен – құдайдың атын атап, уәделескен. Құдайдың еркесі (экспр.) – өз еркімен жүрген, ешкімге бағынбайтын адам. Құдайдың зарын қылды – бір нәрсені қайта-қайта айтты, зарлады. Құдайдың құдіреті – бір нәрсеге таңданғанда, таңырқағанда айтылады. Құдайдың құтты күні – күнде, күн сайын. Құдай жарылқады – ісі оңға басты, сәті түсті. Құдай [алдыңнан] жарылқасын – құдай оңдасын, сәтін берсін. Құдай көз жасын иді – тілегі орындалды, арманына жетті. Құдай көрді – пір тұтты, табынды. Құдай қаласа – сәті түссе, орайы келсе. Құдай қосқан – шариғат жолымен қосылған; бұйрықты (жар, қосақ). Құдай оңдады – ісі оңға басты, сәті түсті; құдай жарылқады. Құдай сақтай көр [құдай сақтасын] – бетін аулақ қылсын, көрсетпесін. Құдай сүйер қылығы жоқ – оңып тұрған жоқ; сүйкімсіз. Құдай тапсын [тапқыр] – жаманшылыққа ұшыра, оңба. Құдай тілеуіңді берсін (тілек) – тілегің орындалсын, арманыңа жет. Құдай ұрған – құдай атқан, аруақ соққан, оңбаған. Құдай [төбеңнен, тас төбеңнен] ұрғыр [ұрсын] – құдай жазаңды бергір,тәңір атқыр. Құдай ұрды – іс оңға баспады, құдай атты. Құдай үшін – өтіну, жалыну кезінде айтылатын сөз. Құдайын танымады [ұмытты] – көзінің еті өсті, асып-тасты