салма
11. (Гур. : Маңғ. , Шевч. ; Қ-орда, Арал; Түрікм. : Таш. , Көнеүр. ; Қарақ. ) егін араларына су жіберетін кішкене арық. С а л м ад а н су жүріп жатыр екен (Гур. , Шевч. ). Су ағатын с а л м а л а р м е н аудандарды оңдау жұмысына кірісу ертелік етпейді (Гур. , Маңғ. ). Сарқыт жарнадан 50 метрдей жерде с а л м а жасады Қ-орда. , Арал). Мен қазір с а л м а н ы ң суын тоқтаттым (Қарақ. ). 2. (Ақт. , Ырғ. ) шығырдың егінге су жіберетін арнасы, арық. С а лм а судан биік, әрі қалың соғылса, су еш жаққа ақпай, тура егіске барады (Ақт. , Ырғ. )
2
(Ақт. , Ойыл; Көкш. , Қ-ту ) қасқырға құратын қақпан шынжырына байлайтын ауыр зат. Қасқырға түскен қақпанды жұлып кетіп, с а л м а с ы м е н сүйретіп, 30 метрдей жерге барып жатыпты (Ақт. , Ойыл). Қасқырға қақпан құрғанда мен қазық қақпай, с а л м а м е н тастаймын (Көкш. , Қ-ту )
3
Қ-орда. , Арал) сиырда болатын ауру түрі. С а л м а болған сиыр оттамайды, жүдейді, аздап аузынан сілекей ағады Қ-орда. , Арал)
4
1. (Қ-орда: Сыр. , Жал. ; Орал: Чап. , Жән.; Көкш. , Чкал. ; Қост. ; Гур. ; Рес. , Орын. ) кеспе. Қонақтарға с а л м а жасап берейін Қ-орда. , Жал. ). С а л м а жасап беретін түйір жоқ (Орал, Жән.). Кемпір-шал қояр да қоймай дәмді етіп пісірген етті с а л м а м е н сыйлайды (Х. Есенж., Ақ Жай., 95). Тамақтың с а л м а, кеспе деген түрлері бар (Көкш. , Чкал. ). Қонақтар бүгін осы с а л м а ғ а риза бола тұрар (Қост. , Жанг. ). Сіздерде кеспе десе, бізде мұны с а л м а дейді (Гур. , Есб. ). Балама с а л м а жасап бер (Орын. , Бөр. ). 2. (Жамб. , Жуа. ) жұқа етіп жайып, бұрыштап кесіп қайнатып, сүзіп алып үстіне май құйып жасайтын тамақ. 3. (Сем. , Абай) қуырдаққа араластырған қамыр нан. Қонақтарға с а л м а жасау керек (Сем. , Абай). [Түрікше салма күріштен жасалған тамақ (Тур.-рус. сл., 1977); чув. салма қамырдан үзіп-үзіп пісірген тамақ түрі (Чув.-рус. сл., 1985)]
5
(Сем. : Абай.) жел тұрғанда үйді бастырып байлап қоятын арқан. Жел көтеріліп келеді, с а л м а қайда? (Сем. , Абай)
6
1. (Шығ.Қаз. : Зайс. , Күрш. ) шабақ, сырғауыл, үй төбесіне салатын ағаш. Өткен жылы бұл фермасының төбесін жабуға ортада с а л м а болмай, тек колхозшылардың ортақ с а л м а л а р ы м е н жабылған болатын («Соц. майдан», 5.09.1939). Маған бір с а л м а керек болып тұр (Шығ.Қаз. , Зайс. ). 2. (Шығ.Қаз. , Ү-Н. ; Тау., Қош. ) ет жаятын ағаш. Үй сыртында үлкен бір с а л м а ет жаюлы тұр екен (Шығ.Қаз. , Ү-Н. ). С а л м а д а бір қойдың еті ілулі тұр (Тау., Қош. ). 3. (Павл. , Ерт. ) жуылған кірді жаю үшін көлденең орнатылған ағаш. Кірді с а л м а ғ а жаяды (Павл. , Ерт. )
7
(Көкш. : Щуч. , Еңб. ) ауға байлайтын тас