Буддизм
Буддизм – ежелгі Үндістанда б.з.д. VI-Vғ.ғ. пайда болған діни-философиялық ілім. Негізін қалаушы Сиддхартха Гаутама (Готама), кейін ол Будда деп аталған (мағынасы – "көзі ашылған, оянған, нұрланған"). Ол өз уағыздарында брахманизмді байлық пен сән-салтанатты өмірге бой бұрушылығы үшін және жайнизмді әсіре аскетшілдігі үшін қатты сынға алды. Оның көзқарастары "Бенарес уағыздары" атты еңбегінде баяндалған.Будда бойынша, рухани тіршілігі таза адам екі шеткі, яғни "рахат жолы" және "аскетизм жолынан" арасын аулақ салуы керек, дұрысы "орта жол". Ең бастысы – адамдар танымға, білімге бастайтын, олардың ақыл-ой өрісін кеңітетін дұрыс жолға түсулері қажет.
Буддизмнің негізінде “төрт игілікті ақиқаттар" жатыр: 1) адамның бар өмірі-азап, бейнет; 2) азаптың себебі – тілек, нәпсі, құмарлық-құштарлық; 3) азапты тоқтатуға, тыюға болады; 4) азапты тоқтатуға апаратын жол бар. Бұл жол-тармақтары көп, сегіз салалы жол.Олар: дұрыс көре білу, дұрыс ой, дұрыс сөз, дұрыс іс-әрекет, дұрыс өмір салты, дұрыс кіш-жігер, дұрыс назар, дұрыс көңіл бөлу. Осыларды орындағанда нирванаға ("сөну"), тыныштыққа, Ұлы азаттыққа жетуге болады (яғни сананы өшіру, абсолюттік тыныш күйге жету).
Біздің дәуіріміздің үшінші ғасырына дейін буддизм Үндістанның ресми идеологиясы болды, ал кейін дінге айналды. Оның бес өсиеті (қағидасы) бар: 1) өлтірме!; 2) ұрлама!; 3) игілікті, иманды бол;4) өтірік айтпа!;5) естен адастыратын, масайтатын нәрселерді қабылдама.
Буддизм Үндістан жерінде қалыптасқанымен, кейін Оңтүстік Азияның көптеген елдерінде басты діни жүйеге айналды. Оның махаяна тармағы Бирма, Таиланд сияқты елдерде ресми дін жағдайына көтерілген. Бұл тармақта Будда Құдай дәрежесіне жеткізіледі. Хинаялық тармақ дәстүрлі түсініктерді көбірек сақтап қалған. Қытайда буддизм конфуцийлік – даосистік ағымдармен қатар өмір сүрді. Жапонияда дзэн буддизм кең тараған. Тибет, Моңғолия және бұрынғы Кеңес Одағының кейбір аймақтарында ламаистік буддизм әрекет етеді.