Деизм
Деизм (лат. deus - Қүдай) - Қүдайды әлем мен адамды жасаған және оларды үздіксіз басқаратын түлға ретінде түсінетін теизмге қарағанда деизм қүдайды табиғаттан тыс және уақыт пен кеңістікте алысталған, бірақ табиғатқа тек алғашқы қатынасы болған абстрактылы бастама ретінде түсіндіреді. Басқаша айтқанда, Құдай әуелде адамды, табиғатты, қоғамды – бәрін жасады, ал кейін олардың ісіне араласпайды. Деизм Батыс Еуропада XVI ғ. екінші жартысында ортодоксальды емес христиандықтың ортасында дүниеге келді жэне XVI - XVII ғ.ғ. Інжілге (Библияға) сүйенбеген және ресми христиандық сенімдердің догматтарынан бас тартқан табиги дін деп аталатынмен үқсастырылды. "Табиғи дін" нағыз ақиқатты және бүрмалауға келмейді деп есептелінді. Деистік еркін ойлылықтың (вольнодумство) көптеген жақтаушылары болды. Солардың ірі өкілдерінің бірі француз жазушысы, ойшылы, философ Вольтер (шын аты Мари Франсуа Аруэ) болды. Ол деистік түрғыдан христиандық дінді аяусыз өткір сынға алды. Деизм позициясында Декарт, Галилей, Локк, Ньютон, Ломоносов және т.б. белгілі философтар мен табиғат зерттеушілер де болды. Түптеп келгенде, деизм көп ойшылдар, философтар үшін атеизм жолындағы кезеңге айналды.