Еуразияшылдық
Еуразияшылдық - өткен XX ғ. 20-ЗОж.ж. орыс шетелдіктің (русское зарубежье) өзін аса белсенді көрсеткен әлеуметтік-философиялық ілімі және идеялық-саяси қозғалысы. Еуразияшылдық Ресей тарихы мен мәдениетінің өзіндік ерекшеліктеріне басты назар аударады. Еуразиялық кеңістікте орыс тарихы мен мәдениеті ондағы көптеген халықтардың тағдырымен тығыз байланыста болды. Осы қоғамдық-саяси ағымның бастаулары, алғышарттары П. Чаадаев, Вл. Соловьев, Н. Бердяевтың философияларынан алды деуге болады. Еуразиялық қозғалыстың қызметінің нақты басталуын бір қатар зерттеушілер 1921 ж. Софияда (Болгария) «Шығысқа ауысу. Сезімдер және жасалымдар. Еуразияшылдық түжырымдары» атты бірінші ұжымдық еңбектің жарыққа шығуымен байланыстырады. Оның авторлары философ, лингвист, мәдениеттанушы Н.С. Трубецкой, географ, тарихнамашы (историограф), экономист П.Н. Савицкий, мәдениеттанушы, философ П.П. Сувчинский және дінтанушы, философ, тарихшы Г.В. Флоровский болатын. Еуразияшылдықтың басталуын Н.С. Трубецкойдың «Еуропа және адамзат» (София, 1920) деген еңбегінің шығуымен байланыстыратын көзқарас та негізсіз емес, себебі бұл еңбекті еуроазиялық ілімнің өзіндік катехизисы деп атауға толық негіз бар: онда болашақ идеялық-саяси ілімнің негізгі әлеуметтік-философиялық, мәдениеттанушылық ұстанымдары баяндалды, оның маңызды әдіснамалық принциптері тұжырымдалды. Бір жылдан кейін шыққан «Шығысқа ауысу» тамаша ойшылдардың рухани бірігуін бекітті. Еуразиялық ілімнің мәлімділігінің өсуі қарқынды болды. Бірнеше жылда үжымдық монографиялар жарық көрді, «Шақырымдар» деген журнал, апталық «Еуразия» газеті шығарылды. Сол сиякты бағдарламалық қүжаттар, қозғалыстың бірінші съезінің материалдары («Еуразияшылдық: декларация, түжырымдама, тезистер» - Прага, 1932) жарияланды. Еуразиялық үйірмелер мен семинарлар Парижде, Берлинде, Лондонда, Брюссельде, Белградта, Таллиннде және т.б. қалаларда пайда болды. Еуразияшылдық ағымға орыс шетелділігінің бір қатар көрнекті интеллектуалдары қосылды: қүқықтанушы Н.Н. Алексеев, философ Л.П. Карсавин, әдебиетшілер және сыншылдар А.В. Кожевников (Кожев) пен Д.П. Святополк-Мирский, діни философ және публицист В.Н. Ильин, жазушы В.Н. Иванов, экономист Я.Д. Садовский, тарихшы Г.В. Вернадский, шығыстанушы Э.Хара-Даван, философ С.Л. Франк және көп басқалар. 30-жылдардың басына қарай еуразияшылдықтардың жариялаған еңбектерінің жалпы көлемі бірнеше ондаған мың беттерге жетті. Бірақ 20-жылдардың аяғына қарай біршама ұйымдасқан еуразиялық қозғалыста теориялық полемика (кақпайласу) мен үйымдастырушылық бөлінуге (раскол) әкелген келіспеушіліктер (разногласия) біліне бастады. Еуразияшылдықтардың сабырлылар (умеренные) мен радикалшылар деп екіге бөлінуінің негізінде олардың КСРО-дағы бар саяси режимге қатынасы жатты. Сонымен қатар 30-жылдардың ортасы мен аяғына қарай КСРО мен фашистік Германияның арасында болуы мүмкін соғыс туралы мәселе де орыс шетелдігінің ұйымдары үшін өзекті болды. Эмиграция «қорғаушылар» («оборонцы») мен «жеңілуді жақтаушыларға» («пораженцы») бөлінді. Біріншілер соғыс болған жағдайда КСРО-дағы бар саяси режимге қарамастан елді қорғау керек деп есептеді. «Жеңілуді жақтаушылар» қарама-қарсы позицияда болды: Германияның жеңісін қолдануға ниет білдірді. Еуразияшылдықтар осы полемикада қорғампаздық позицияны сөзсіз қолдады. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ешбір еуразияшылдық Гитлермен қарым-қатынасымен өзіне дақ түсірмеді. «Соңғы еуроазияшыл» деп орыстың тамаша ғалымын Л.Н. Гумилевті санауға болады. Ол қайтыс болардың алдында мынадай сөздер айтқан екен: «Егер Ресей кайтадан жаңғыратын болса, ол тек еуразияшылдық арқылы ғана». Оның пікірінше, Ресей үшін Батыспен одактан көрі еуроазиялық бірлік маңызды: «түріктер мен монғолдар нағыз тамырлар болуы мүмкін, ал ағылшындар, француздар және немістер... тек айлакер қанаушылар болуы мүмкін». Соңғы уақытта әлемдік экономикадағы интеграциялық процестердің ықпалымен және Шығыс Азияның елдерінің болашақ дамуына сэйкес еуразияшылдыққа қайтадан назар күшейе бастады. Бұл ретте Н.Ә. Назарбаевтың 1994 ж. Мәскеу мемлекеттік университетте кездесуінде осы идеяны жаңадан қозғауының үлкен маңызы болды және ол кең қолдау тапты.