Индетерминизм
Индетерминизм (лат. in- теріске шығаратын қосымша (приставка)+ детерминизм) - құбылыстар, процестер арасында себепті байланыстардың бар екенін жоққа шығаратын (онтологиялық И.) немесе ғылымда себептілі түсіндірудің құндылығын мойындамайтын (әдіснамалық И.) ұстаным, көзқарас.Индетерминизмнің әдіснамалық негіздерін Д.Юм қалады: салдардан себепті ойша бөлудің мүмкіншілігін көрсетті, бұл (это) олардың арасында бар байланыстың объективтілігіне күмән туғызады; осының нәтижесінде себеп пен салдарды қосу шындықтың элементі емес, субъектінің танымдық белсенділігінің фактісі, мағлұматтарды тәртіпке келтірудің формасы болып шығады.
ХХ ғ. индетерминизм детерминизмді едәуір ығыстырды. Неокантшылдық детерминизм принципінің қолданылуын «табиғат туралы ғылымдар» сферасымен (саласымен) шектеді. Ал неопозитивизм кванттық физиканың ықпалымен детерминизм принципінің енді жаратылыстану ғылымдары сферасында қолданылуы туралы мәселені қойды, өйткені объектілерінің жүріс-тұрысы әрқашанда белгісіздіктің әр алуан түрлеріне ұшырайтын микроәлемді (микромир) сипаттауға классикалық детерминизм жарамсыз болып қалды. Бір қатар зерттеушілер (Б.Рассел, Х.Рейхенбах) детерминизм принципінің ғылыми құндылығы жоқтығы туралы пікір айтты.
Қоғамдық ғылымдар саласында индетерминизм ерік бостандығы проблемасымен тығыз байланысты. Мұндай көзқарастың дәйекті жақтаушысы Ж.-П.Сартр болды. Оның пікірінше, адам меншікті өзіндігінің жобасын (проект собственной самости) өзі қалыптастырады. Онтология саласында индетерминизм принципі ең күшті түрде орыс персоналистері (Н.Бердяев, Н.Лосский) философиясында көрініс тапты.