Калам
Калам (араб. «калам»- «әңгіме», «ойтолғау»)- ҮІІІ-ХҮ ғ.ғ мұсылмандық философиядағы ағымның атауы, ислам қағидаларын негіздеуші бағыт. Басқаша айтқанда, мұсылмандық философияның ең бірінші түрі, формасы. Каламды жақтаушылар мутакаллимдер деп аталды. Олар радикалды исламды жақтаушылар болды. Ортағасырлық еуропалық схоластика сияқты, калам да мұсылмандық мәдениетте «құдайтанудың», яғни «діннің қызметшісі» рөлін атқарды. Сондықтан каламды «мұсылмандық схоластика» деп атауға болады.Калам шеңберінде (ішінде) мутазилиттер (оқшауланушылар, бөлектенушілер) мектебі де қалыптасты. Олар исламның кейбір қағидаларын рационалды тұрғыдан түсіндіруге тырысты:
- Құранды догма ретінде қарастыруға, оның мәңгіліктігі тезисіне қарсы шықты;
- Құдай туралы антропоморфты түсінігін (Құдайдың адам бейнелілігін) терістеді;
- Құдай мен Әлемді бір деп жариялады;
- адам еркінің бостандығы идеясын және оның сондықтан өз іс- әрекетіне жауаптылығын қорғады;
- адам ақылының күшіне, оның таным мүмкіншіліктеріне сенді және т.с.с.
Каламның қалыптасуы мен дамуына әл-Ашари, әл-Ғазали үлкен үлес қосты. Мұсылмандық философияда каламнан басқа перипатетизм (аристотелизм) және суфизм (сопылық) бағыттары да болды.