Марксизм
Марксизм - неміс ғалымдары мен ойшылдары К.Маркс пен Ф.Энгельс жасаған ілім (доктрина). Ол ХІХ ғ. 40-ж.ж. капитализмнің даму кезеңінде, таптық қайшылықтардың шығу негізінде дүниеге келді. Тарихи аренаға дербес саяси күш ретінде пролетариат (жұмысшы табы) шықты және оған идеялық ту (идейный флаг) керек болды. Марксизм жұмысшы қозғалысының теориялық негізіне айналды.В.И. Лениннің белгілі еңбектерінде («Карл Маркс», «Марксизмнің құрамдас үш бөлігі және құрамдас үш қайнар көзі», «Марксизм ілімінің тарихи тағдыры» және т.б.) марксизм үш құрамдас бөліктен (философия, саяси экономия және ғылыми социализм) тұрады және оның үш құрамдас қайнар көздері (сәйкес неміс классикалық философиясы, ағылшын саяси экономиясы және француз социализмі) бар деп көрсетілді. Бірақ олар өзара тығыз байланыста және тұтас, бүтін көзқарас, дүниетаным құрайды.
Марксизм бойынша, капитализмде адамдардың бір табы (пролетариат) өзінің өндіргіш энергиясын, немесе еңбегін, өндірістің әртүрлі сфераларына жұмсайды, ал басқа тап (буржуазия) осы қызметтің өнімдерін жалақыға айырбастап иеленеді, меншіктенеді. Бұл дегеніңіз пролетариат жасаған адами әлем оның өзіне емес, керісінше жұмыс істемейтін меншік иелері табына тиісті болатынын білдіреді. Осы жағдайды- бір таптың екіншісінің заттанған еңбегін (овеществленный труд) иеленуді- суреттеу үшін Маркс «бөлектену», «жаттану» («отчуждение») ұғымын пайдаланды. Өзінің еңбегінің жемістеріне меншік құқығын қалпына келтіріп, жұмысшы табы осы жаттануды жеңер еді және таптық бөлінуді жояр еді. Ол таптық күрес (әлеуметтік революция) жолымен тапсыз қоғамды (коммунизмді) орнату арқылы жүзеге асады.
Марксизм философиясы өз ретінде екі бөлімнен- диалектикалық материализм және тарихи материализмнен (немесе тарихты материалистік тұрғыдан түсіну) тұрады. Олардың әрқайсысының қарастыратын проблемалары және өзіндік ерекшеліктері бар. Әр тарихи кезеңде марксизмді тарату, дамыту ісіне Г.В.Плеханов, В.И.Ленин (Ресей), К.Каутский (Германия), А.Лабриола (Италия) және т.б. үлкен үлес қосты.
Бүгінгі таңда марксизм іліміне қалай қарауымыз керек? Оны жақтаушылар да, сол сияқты даттаушылар да бар. «Алтын орта»- марксизм ілімін кеңес дәуіріндегідей шексіз мадақтап, ұлықтауға болмайды, сонымен қатар оны түкке тұрғызбай, орынсыз жоққа шығару да дұрыс емес. Маркстік теорияның дұрыс, құнды жақтарын пайдаланып, іске асырып, ал кемшіліктерінен, бүгінгі заманға сай келмейтін қағидаларынан бас тарту керек.