Нигилизм
Нигилизм (лат. nihil – ештеме) – қоғамдағы жалпы қабылданған, бірақ бөгде (жат), социумде өмірді өндірудің өздерінің күндері біткен формалары немесе жазалайтын (репрессивные), тұлғадан тыс және қоғам индивидке зорлап таңған (енгізген) императивтер ретінде түсінілетін, ұғынылатын құндылықтарды, нормаларды, идеяларды, жүріс-тұрыс стратегияларын немесе тұтас мәдениетті жоққа шығару. Бұрын Августин ешнәрсеге сенбейтін адамдарды «нигилистер» деп атағанмен, бұл терминді қолданысқа неміс философы Ф. Г. Якоби енгізді деп есептелінеді (1799 ж. Фихтеге жазған жолдауында).Нигилистік пікірлер, ойлар, көзқарастар кейбір философтардың шығармашылығында көрініс тапты. С. Кьеркегор нигилизмнің түбірін шынайы христиандық дүниетанымның жоқтығында байқайды. Ф. Ницше нигилимзді «барлық құндылықтарды қайта қарау» ретінде түсінуді ұсынады. М. Хайдеггер «Құдай өлді, Ницше сөздері» (1950) еңбегінде осы процесті жоғары құндылықтардың құнсыздануы ретінде қарастырады.
Экзистенциализмде адам өмірінің абсурдтығы алдында нигилизм жүріс-тұрыс пен моральдің дәстүрлі стратегияларының өзгеруімен (ломка), адамның еркіндігі мен тұлғасын басатын (тұншықтыратын) социумның тұлғадан жоғары тәртіп және мораль императивтерінен босануымен байланыстырылады. Нигилизмнің осы бағыты «жаңа солшылдар» («новые левые») қозғалысында жалғасты және өзінің апогейін (жоғары шегін) XX ғ. 60 – ж.ж. аяғындағы жастар қозғалысында тапты. Осы кезеңде нигилизм инстинктерден босату, адамды мәдениеттен (Г. Маркузе – «Ұлы бас тарту стратегиясы» - стратегия «Великого Отказа»), тұлғадан жоғары «Суперэго» құрылымдардан және кейін «Меннен» (от «Я» - Делез, Гваттари) азат ету культімен, саяси экстремизммен (Р. Дебре), зорлық – зомбылық және терроризммен (Ф. Фанон) байланыстырылды. Жалаң жоққа шығару (голое отрицание) және оны абсолюттендіру дұрыс істер мен жолдарға бағыттамайды.
Нигилизм деп XIX ғ. 60-70 ж.ж. таралған орыс ойшылдары-революционерлерінің радикалды концепциясын да айтады. Олар да мемлекет, шіркеу және отбасы авторитеттерін (құндылықтарын) жоққа шығарды (қараңыз: И. С. Тургенев «Әкелер мен балалар» - «Отцы и дети»).