Пантеизм
Пантеизм (гр. рan – бәрі + theos – құдай) – құдай мен табиғатты теңдестіретін толып жатқан ілімдер мен көзқарастар. Пантеистік пікірлер көне заманда –ертедегі үнді және ертедегі грек философияларында пайда болды. Натуралистік (табиғаттық) пантеизм әсіресе Қайта Өрлеу дәуірінің натурфилософиясына (табиғат философиясына) тән болды (Н.Кузанский, Дж. Бруно, Я.Бѐме).Дәйекті түрде бұл көзқарасты Дж. Бруно тұжырымдады: «Табиғат – бұл заттардағы Құдай». Ең толық пантеистік жүйені жаңа заман философиясында рационализмнің көрнекті өкілі Б.Спиноза жасады. Оның пікірінше сан жетпейтін атрибуттарға ие бір ғана шексіз субстанция бар – ол Табиғат. Философияның әрі қарай еуропалық тарихында спинозизмнің ықпалы айтарлықтай зор болды, әсіресе XVIIІ ғ.- XIXғ. басындағы неміс философиясына. Құдайды абсолюттік идея және табиғат әлеміне «жаттанатын» («отчуждающиеся») өзара байланысты категориялар жүйесі ретінде гегельдік түсіндіру- бұл логикаландырылған пантеизмнің бір түрі.