Пассионарлық
Пассионарлық (лат.passio, фр. рassion – құмарлық, құштарлық) – Л.Гумилев этностың пайда болу процесін түсіндіру үшін енгізген ұғым, оның этногенез («Этногенез және Жер биосферасы») теориясындағы негізгі термин. Гумилев бойынша, жаңа этностың (халықтың) қалыптасуы В.И.Вернадский ашқан ғарыштан келетін күшті энергетикалық түрткі – биохимиялық энергияның нәтижесінде өтеді. Осы түрткі топқа, қауымдастыққа артық энергия береді – ол пассионарлық деп аталады.Бұл энергиямен қамтылған индивидтер ерекше белсенді болады, алдарына қойған мақсаттарына (өздері үшін пайдалы да, зиянды да болуы мүмкін) міндетті түрде жетуге ұмтылады. Пассионарлық тұлғалар мен қауымдастықтар үшін мақсатқа жету өз өмірі мен тағдырынан анағұрлым маңызды және құнды. Гумилев А. Македонский, Б. Наполеон, Я. Гус және басқа пассионар тұлғаларды суреттейді. Жалпы алғанда, пассионарлық басқа адамдарға ауыса алады, міне әлеуметтік қауымдастықтың пассионар болу қабілеті осыған негізделген.
Л. Гумилев пассионар адамдарды үш типке бөлген:
- үйлесімді адамдар (олар көпшілікті құрайды), өзін сақтау инстинкті талап ететін қажеттіліктерді қамтамасыз етуге энергиясы жеткілікті болады;
- субпассионарлар, бұлардың энергиясы төмен, жұмыс істемей өмір сүреді, басқалардың есебінен тұтынуға орентир жасайды;
- «экстремалдық энергетикасы» бар адамдар («артық» энергетикасы барлар) идеалдық мақсаты үшін жұмыс жасайды.
Пассионарлықтың өту, даму кезеңдері, фазалары да көрсетілген. Гумилев бойынша тұтастай алғанда бұл процесс – пассионарлық түрткіден этностың сөнуіне, өшуіне дейін – 1200-1500жыл созылады.