Провиденциализм
Провиденциализм (лат. providentia – құдырет, алдын-ала көру) – тарихты Құдай еркінің көріністері ретінде теологиялық (діни) түсіндіру. Шіркеулік догматикамен IV-Х ғ.ғ. бірге қалыптасқан христиандық провиденциализмді шіркеу тарихшылары Евсевий мен Иероним, философ А.Августин негіздеді. Осы ретте тарих жаратудың Құдай жоспарының жүзеге асуы ретінде қарастырылады. Тарихи процестің мазмұны жақсылық пен жамандық күштерінің күресіне телінді. Бұл күштерге әлеуметтік, тіпті саяси мазмұн берілді – өйткені жақсылық билік пен шіркеуге бағыныштылық идеясымен теңестірілді, ал жамандық керісінше христиандық догматикаға қатысты қарсылықта болу, қарсы тұру, ой мен әрекеттің тәуелсіздігі мен сынилығын жариялауда деп есептелді.