Психоанализ
Психоанализ (гр. psyche – жан + analysis – ажырату, бөлшектеу, талдау) – 1) бейсаналық психикалық процестер мен адам қызметінің мотивтерін талдауға негізделген психотерапияның (психоемдеудің) әдісі; 2) бейсаналықтың адам болмысында ерекше рөлін мойындауға негізделген психологиялық, мәдениеттанушылық, философиялық және әлеуметтанушылық концепциялардың жиынтығын белгілеу үшін жинақтап қорытындылайтын термин.Психоанализдің теориясын австриялық психиатр З.Фрейд жасады және ол осы терминді де енгізді. Оның пікірінше, тұлғаның құрылымында үш деңгей бар: 1) төменгі «Ол» («Оно» - «Id»), бұл бейсаналық деңгей: тілектер, сезімдер, инстинктер, т.б.; 2) «Мен» («Я» - «Ego»), бұл адамның өзіндік санасы; 3) «Жоғары-Мен» («Сверх-Я», « Супер- Ego»), бұл қоғамның нормалары, принциптері, заңдары, моральдық талаптары және т.б. Бұл құрылымда «Ол»-дың ерекше орны, рөлі, маңызы бар, ал «Мен» екі жақтың қыспағында болады. З.Фрейд әуел баста бейсаналықтың өзегінде (ядросы) либидо, яғни сексуалды әуестік, сексуалды инстинкт жатады деп есептеді, кейін – эрос (өмір инстинкті) және танатос (өлім инстинкті), олар өзара әрекетте болады деп толықтырды.
Психоанализ теориясын З.Фрейдтің шәкірттері К.Юнг, А.Адлер, В.Райх, Э.Фромм қабылдап, әрі қарай дамытты, кейбіреулері өз бағыттары мен мектептерін ашты. Психоанализ антропологияда, әлеуметтануда, әдебиетте және өнер теориясында қолданыс тапты.