Рационализм
Рационализм (лат. ratio - ақыл) – ақылды, ойлауды ең анық, сенімді білімнің негізі және қайнар көзі деп есептейтін философия мен ғылым әдіснамасындағы (методологиясындағы) бағыт. Бұл термин тек ХІХ ғ. ғана белсенді қолданыла бастады. Рационалистік дәстүр әдетте эмпириялыққа, сол сияқты (басқа негіздерде) иррационализмге қарсы қойылады. Рационализм үшін ойлаудың сезімдерден басымдылығын (артықшылығын) бекіту тән, бұл жәйт антикалықтан басталатыны белгілі (элеаттар, атомистер, Платон және т.б.).Жаңа заман философиясында рационализмнің көрнекті өкілдері Р.Декарт, Г.Лейбниц, Б.Спиноза т.б. болып табылады. Олар дедукция (жалпыдан жалқыға) әдісін негіздеді. Классикалық батысеуропалық рационализмге дәстүрлі метафизикалық (философиялық) проблематикаға ден қоюшылық (жолын қуушылық) сипат, яғни барлық замандарда да мән, ақиқат, тіршіліктің шегіне жеткен – субстанционалдық негіздерін, болмыс пен сананың іргелі (фундаментальды) құрылымдарын, тәжірибенің мүмкіншілігінің трансценденталды жағдайларын және т.с.с. іздеу, зерттеу.
Рационализм еуропалық Ағартушылықтың маңызды философиялық алғышарты болды. ХХ ғ. оның кейбір қағидалары феноменологияда (Э.Гуссерль), француз неорационализмде (Г.Башляр, т.б.), К.Поппердің сыни рационализмінде және кейбір басқа бағыттарда жаңғыртылды.