Санкхья
Санкхья (санскр «сан», «санау», «есеп», тура мағынасы- болмыстың негізгі принциптерін есептеу) -көне үнді философиясының алты ортодоксальды жүйелерінің (даршандардың) бірі. Оның негізін қалаушы көне дана Капила (б.д.д.VII ғ.) деп есептеледі, бірақ оның негізгі еңбектері «Санкхья-сутра» және «Санкхья-правачана-сутра», яғни сутралары бізге жеткен жоқ. Басқа даршандармен салыстырғанда санкхьяның кейбір маңызды қағидалараның алғашқы баяндаулары (изложения) ертерек кездеседі.Классикалық санкхья екі мәңгілік және бір-бірінен тәуелсіз алғашқы бастамаларды (певоначала) мойындайды (дуализм):
а) пракрити (немесе прадхана)-табиғат, материя, алғашқы себеп және реалды шындықтың (соның ішінде Брахман, адам және оның психикасы) содан көптүрлілігі шығатын (пайда болатын) субстанция;
б) Пуруша - рух, әрбір индивидке тән таза сана; ол (т.с.) пракритидің барлық модификацияларын (түр өзгертулерін) пайымдайды (созерцает), бірақ оларға қатынаспайды және тек білмегендіктен, түсінбегендіктен (авидья) өзін пракритидің өнімдерімен теңдестіреді және сондықтан күнделікті болмыстың айналымына (сансара, дукха) тартылады, ал одан құтылу мен босатылуды (мокша) санкхьяның ақиқат ілімін білу береді.
Санкхья философиясы себепті-салдарлы қатынастарды мойындайды, бірақ салдар өзінің себебінде болады деп есептейді. Бұл ретте ол ньяя, вайшешика мектептерінен ерекшеленеді, өйткені олар салдарды өзінің себебіне қатынасты жаңа шындық және себептің ішінде қамтылмаған деп қарастырады. Санкхьяда Құдай ұғымы жоқ, себебі әлемді, дүниені түсіндіру үшін пракрити мен пурушаның барлығын мойындау жеткілікті делінеді. Гносеологияда санкхья танымның үш дербес құралын (прамана) мойындайды: бұл сезімдік қабылдау (пратьякша), логикалық қорытынды немесе ой қорытынды (умозаключение-анумана) және беделді қайнар көздің сөздік куәлігі
(свидетельство-шабда), бұл көз (источник) ретінде әлбетте дананың хабары (мұғалім-гуру) немесе қасиетті жазу (ведалар) түсініледі.