Схоластика
Схоластика (гр. sсhоlа – мектеп, лат. sсһоlаstіса – мектептік диспуттар) – орта ғасырдағы батысеуропалық діни- философиялық ілімдердің жалпы аты. Ол патристика негіздеген христиандық догматиканы (философияны) уағыздау, таратумен айналысты. Толық, абсолютті теоцентристік сипатта болғандықтан философия «діннің қызметшісіне» айналды («философия – служанка богословия»).Схоластиканың қалыптасуы V-Х ғ.ғ. басталып, өзінің дамуында келесі кезеңдерден өтті:
-ерте схоластика (ІХ-ХІІ ғ.ғ), өкілдері: И.Эриугена, П.Абеляр, Кентерберийлік Ансельм;
-кемелденген схоластика (ХІІ-ХІІІ ғ.ғ.), өкілдері: Ұлы Альберт, Фома
Аквинский, Р.Бэкон;
-кейінгі схоластика (ХІІІ-ХVғ.ғ.), өкілдері: Дунс Скот, Уильям Оккам.
Схоластиканың теориялық базасы, негіздері ерте христиандық теологиялық, әсіресе патристика, платонизм (және неоплатанизм) мен аристотелизмнің философиялық идеялары болды.
Схоластиканың басты проблематикасы – алдымен теологиялық. Ортодоксальды схоластика бұрын патристика дәуірінде көнеөсиеттік мәтіндердің негізінде қалыптасқан табиғат пен адамды жасаған және оларды басқаратын Құдай туралы уақыттан тыс Абсолют, денесіз және табиғатсыз тұлға ретіндегі түсініктерді жақтады (креационизм, провиденциализм) және Құдайды табиғатпен теңестіру немесе тіпті онда (таб.) сіңіру (пантеизм, панентеизм), сол сияқты Құдайды табиғат пен адамнан бөлу (деизм) әрекеттерімен қарсы күресуі керек болды. Құдайдың барлығы туралы онтологиялық, космологиялық және т.б. әртүрлі дәлелдер дамытылды.
Наным мен ақылдың, наным мен білімнің ара қатынасының проблемасы да схоластикада маңызды гносеологиялық проблеманы құрды. Шектен асқан фидеизмнің (діни сенімді асыра мақтап, ғылымды дінге бағындыруға ұмтылу) жақтаушылары христиандық догматтарды түсінуде ақылдың рөлін барынша (максимально) төмендетуге тырысады. Ал қарама-қарсы теологиялық рационализм позицияның өкілдері нанымның ойлаушы ақылдан тікелей тәуелділігін білдіруге ұмтылды.
Схоластиканың гносеологиядағы басқа басты проблемасы – бұл жеке мен жалпылықтың ара қатынасы, басқаша универсалийлерді түсіндіру мәселесі. Осыған байланысты схоластиканың ішінде реализм мен номинализм ағымдары пайда болды (қараңыз: реализм және номинализм).