Сыни рационализм
Сыни рациогализм – негізін К. Поппер қалаған қазіргі батыстық философиядағы бағыт. Оның өкілдері ретінде сол сияқты Дж. Агасси, Д. Уоткинс, И. Лакатос, Х. Альберт, Э. Топич, Х. Шпинер және б. есептеледі.Сыни рационализм ғылыми зерттеулердің нәтижелеріне сыни қатынасты білдіреді; рационалдылық пен сыншылдық ажыратылмайды.
Рационалдылықты осылай түсіну, біріншіден, білімнің принципиалды гипотезалығын (гипотетичность – жорамалдылығын), оның (біл.) қателерге ұшырағыштығын (фаллибилизм) мойындау; екіншіден, демаркакацияның (шекараның) критерийін теориялардың ақиқаттылығын анықтаудан (верификация) олардың (теор.) жалғандылығын (фальсификация) анықтауға өзгерту; үшіншіден, «сынаулар мен қателер» әдісін (метод «проб и ошибок») негізгі ғылыми әдіс деп мойындау; төртіншіден, ғылыми білімнің даму процесін куммулятивтік емес түсіндіру (некуммулятивное истолкование) – ғылым тек бір ақиқатты теориялардан басқаларына емес, тереңділігі мен күрделілігі азырақ проблемалалардан тереңділігі мен күрделілігі артығырақ проблемалаларға қозғалады дегенді меңзейді.
Кейін сыни рационализимнің дамуы бірден бірнеше бағыттар бойынша жүрді:
ғылыми – зерттеу бағдарламалардың әдіснамасын жасап, И. Лакатос сыни рационализмді ғылымның шынайы тарихына бейімдеуді өзінің міндеті деп қойды;
П. Фейерабенд сыни рационализмнің принциптерін олардың қисынды аяқталуына жеткізді, соның нәтижесінде оны (с.рац.) әдіснамалық анархизмге әкелді;
К. Поппердің өзінің жұмыстарында сыни рационализмді әлеуметтік таным облысына тарату (қолдану) басталды, кейін ол (с. рац.) әр түрлі әлеуметтік және саясаттану концепцияларымен көбірек біріге түсуде;
Х. Альберт рационалдылық проблемасын талқылауды қорытындылап, оны «әдістік тәжірибиенің жалпыға бірдей проблемасы» деп жариялады, сөйтіп оны (рац. пробл.) ғылыми танымды талқылаудың жоспарынан қызметтің кез келген сферасына рационалды - сыни қатынас жоспарына ауыстырды, яғни қызметтің кез келген саласында сыни көзқарас болу керек делінеді.