Теизм
Теизм (гр. theos- құдай)- мазмұны Құдай туралы ұғымдар, оның барлығын (бар екендігін) негіздеу, оның әлемге және адамға қатынасы туралы пікірлерден құралатын діни көзқарас. Терминді ағылшын философы Р.Кедворт енгізді.Ағартушылық дәуірде христиандық дүниетанымның іргелі негіздері сынға алынғанда теизм Құдай туралы христиандық ілімді, Құдаи Аянды (Божественное Откровение)қорғап қалуы керек болатын.Өзінің әрі қарай дамуында теизм «қорғаушылық»фунуциясын жалғастыра берді.Еуропалық философия ойының тарихында Құдайдың барлығы туралы дәлелдердің төрт негізгі типтері қалыптасты:космологиялық, телеологиялық, онтологиялық және моральдық.Бірақ осылардың ешқайсысы Құдайдың (осы сөздің қатал мағынасында)барлығын дәлелдемейді деп есептеледі.Теизмге сәйкес, Аян, Құдай, оның барлығы ақылдың көмегімен түсінілуі мүмкін.Құдайға сенім ақылды болуы мүмкін. Сонымен бірге діни танымның басқа амалдары да жоққа шығарылмайды (мистика, сезімнен тысты тікелей пайымдау).
Политеизмге қарағанда теизм-монистік концепция, монотеизм. Теистік (монотеистік) діндердің қатарына иудаизм, христиандық, ислам жатады.Буддизм теистік дін емес (онда Құдай идеясы жоқ).Теизм басқа діни көзқарастарға қарсы тұрады:
-пантеизмге (Құдай мен әлемнің бірлігі туралы ілім);
-деизмге (Құдай әлемді жаратты, бірақ оның тағдырына енді араласпайды);
-панентеизмге (Теизм мен пантеизмді біріктіруге тырысу);
-эманацияға (Әлем Құдайдан «ағып шығады» «истекает» из Бога);
-атеизмге (Құдайдың барлығын жоққа шығарады, мойындамайды).