Толеранттылық
Толеранттылық (лат. tolerantia, - орыс. терпение, терпеливость – төзім, төзімділік) – басқа нәсіл, ұлт, мәдени дәстүр, діни конфессияға жататын адамға тең лайықты тұлға ретінде қатынасты сипаттайтын құлықтылық (нравственное) қасиет, төзімділік. Толеранттылықты жай ғана шыдамдылыққа (терпимость) жатқызуға болмайды, себебі шыдамдылық күш жұмсаусыз төзімділік, бірақ оның сыртында ішкі өшпенділік және басқаны білместік болуы мүмкін.Шыдамдылыққа қарағанда толеранттылық тұлғаның өзінің автономиясын(дербестігін) сақтауға құқығы барлығын меңзейді. Тұлғаның қасиеті ретінде толеранттылық паритетті (тең құқылы) диалогқа, жаңаны, «басқаны»тануға ыңғайланғандылығын шамалайды, сол сияқты индивидтің көзқарастар мен пікірлер жүйесін өзгерту мүмкіншілігін жоққа шығармайды.
Латындық термин «tolerantia» әуел баста пассивті төзімділікті, қайғы-қасіреттерді, ауыртуды, зұлымдылықты және т.с.с. басынан ерікті кешіруді білдірді. XVI ғ оның мазмұнына «рұқсат»(«позволение»), «ұстамдылық» («сдержанность») мағыналары қосылды. XVIIғ бастап толеранттылық діни бостандық мәселесінде көну, жол беру (уступка) ретінде түсіндірілді –мемлекет пен ресми шіркеудің басқа діни культтерді (ғибадаттарды) атқаруға рұқсаты. Бұл кейін дінге сенушінің ұждан бостандығына (свобода совести)жол ашты деуге болады.
Әртүрлі дәуірлердің ойшылдары толеранттылықты моральдық ізгілік және әлеуметтік игілік ретінде жақтады, қорғады.Толеранттылық принципін теориялық мағыналау және практикалық іске асыруға ұждан және сөз бостандығын жариялаған Ағартушылық дәуірі ерекше роль атқарды.Ф.М.Вольтердің еңбектерінде, Д.Дидроның «Энциклопедиядағы» мақаласында ол (толер.)саяси және өнегелілік, құлықтылық проблема ретінде зерттеледі.
XIХ ғ. толеранттылық проблемасы либералдық философияда әрі қарай жете зерттеуін алды.Ол ішкі және сыртқы бостандықтың көрінісі, альтернативты көзқарастар мен жүріс-тұрыс тәсілдерінің арасында ойланған таңдауға қабілеттілік ретінде түсініледі.
Осы дәстүрді жалғастырып, қазіргі заман ғалымдары толеранттылық идеяларды ғылым сферасына көшірді.Олар толеранттылықты ғылыми дискуссиялардың жемістілігінің алғышарты деп көреді, оны (толер.) ғылымның негізінде жататын өнегелілік принциптердің бірі деп хабарлайды (К.Поппер). Ғылыми толеранттылық – бұл ақиқатты білімді монопольді иеленуге әрекеттенулерден бас тарту, сол немесе басқа проблемаға амалдардың көптігін және қайшылығын ұғыну.Толеранттылық әсіресе әлі дәл критерийлері жоқ салаларда аса қажет : діни сенім, өнегелілік көзқарастар, ұлттық ғұрыптар және т.с.с.
Толеранттылықты әлеуметтік проблемалар және конфликттер контекстінде қарастыра отырып, ғалымдар ерекше назарды оның (толер.) шекаралары мәселесіне аударады, тек сонда ғана ол өзінің қарама – қарсылығына айналмайды, жаппай (бәріне) төзімділікті ақтауға жетпейді. Абсолюттендірілген толеранттылық бассыздық пен күш жұмсауға жол ашар еді.Ескеретін жәйт, ешқандай да жағдайларда толеранттылық адамның әмбебап құқықтары мен бостандықтарына қол сұғуды ақтамауы керек.