Утопия
Утопия (гр.«u» - «нeт» +«topos» - «место»: место, которого нет – жоқ орын) – идеалдық қоғам, сол қоғамның өзі немесе оның идеясы суреттелетін философиялық - әдеби шығарма формасы. «Утопиялық» және «утопия» сөздері іске аспайтын, реалды емес реформаларды белгілеу үшін де қолданылады.Термин Т.Мордың (ағылшын ойшылы) XVIғ.басында жазылған «Утопия» деген шығармасында енгізілді.
Бұл сөз әдеби, тарихи, философиялық, әлеуметтік қолданысқа кейін кірсе де, утопияның өзі ертеден белгілі (мыс., көне Қытайда, сол сияқты Платонның «Мемлекет» шығармасындағы «республика» және б.с.с.). Утопиялардың қалыптасуы – қоғамның дағдарыстық құбылыстарын түсіну процестерінің куәсі, айғағы. Олар (утоп.) қоғамдық дамудың ең жарақты моделдерін (үлгілерін) тексеру және сұрыптауды қамтамасыз ететін әлемнің жетілгендігі туралы арман ретінде де түсінілуі мүмкін. Олардың авторларына қызмет етуші әлеуметтік тәртіпке негативтік қатынас, қоғамдық қайшылықтарды шешуге ұсынылатын процедураларының әмбебаптығы мен «ақырғылығына» («окончательность») претензия (талап), тиісті жобалардың жүзеге асулығына сенім тән.
XXғ.тоталитарлық қоғамның пайда болу қаупі ұғынылғанда көп антиутопиялар шықты. Оларға Дж.Лондонның «Темір табан» (1907), Е.Замятиннің «Біздер» (1924), О.Хакслидің «Ғажайып жаңа әлем» (1932), Дж.Оруэллдың «1984» (1989ж.) атты шығармаларын жатқызуға болады. Бұлардың кейбіреулері адамзат үшін қараңғы болжаулар суреттейді (Дж.Оруэлл). Утопия мен антиутопияның арасындағы айырмашылық, алдымен, автордың адам проблемасына, оның құқықтары, бостандықтары және табиғи қажеттіліктеріне қатынасында көрінеді – олар қоғамға құрбан етілуі мүмкін бе және осындай қоғам «идеалдық» атына лайық па.
Утопияның дамуының басқа бағыты футурологиямен (оның негізін қалаушы Г.Уэллс болды) және экологиялық қозғалыспен байланысты. Әдеби утопиялармен қатар діни және саяси реформаторлар жағынан утопиялық сипаттағы әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру әрекеттері де жасалды.