Христиандық
Христиандық (гр. Хristos- помазанник Божий – маңдайына бақ қонған, Құдайдың сүйген құлы) – буддизм және исламмен қатар үш әлемдік діндердің бірі. Оның негізгі қайнар көздері Қасиетті Жазу – Інжіл (Библия ) және Қасиетті Аңыз – соборларда жасалған догматтар, шіркеу әкелерінің шығармалары. Табынудың (мерекелер, жоралар, құпияшылдықтардың) негізінде – Христостың жердегі өмірінің оқиғалары. Ол осы жаңа діннің негізін қалаушы болып есептеледі.Христиандық І ғасырда Рим империясының шығыс провинцияларында (Палестинада) иудаизмнің бір қатар мессиандық секталарының идеяларының өзара кіру (араласу) салдарынан пайда болды. Еуропалық ортада дүниеге келіп, христиандық иудаизмнен оның «Қасиетті Кітаптарының » барлық қағидаларын үлгі алды – Көне Өсиет, оның бір топ (сонм) құдайлары мен әулиелерін, табынудың көп элементтерін.
Стоиктер, неопифагоршылдар, Платон және неоплатондықтардың философиялық жүйелерінде, жарым – жартылай аристотелизмде кейін жаңаөсиеттік мәтіндерде, дін оқымыстыларының еңбектерінде көрініс тапқан, пайдаланылған ой құрылымдары, ұғымдар және терминдер жасалды. Христиандық діни ілімнің қалыптасуында Филон Александрийскийдің философиясы, соның ішінде Құдай мен адамдардың арасындағы делдал (посредник) ретінде Құдай Ұлы –Логос туралы ілімі, сол сияқты римдік стоик Луций Анней Сенеканың этикалық ілімі ерекше елеулі роль атқарды. Оригеннің ештемеден жасау, Тертуллианның Үштік туралы идеялары айтарлықтай маңызды болды. Император Константиннің тұсында христиандық 324 ж. Рим империясының мемлекеттік дініне айналды, уақыт оза өзінің әртүрлі ерекшеліктеріне байланысты әлемдік дін қатарына қосылды. «Русьті шоқындырып», 988 ж. князъ Владимир Ресейге христиандықты енгізді.
Жалпы алғанда христиандық догматтар күшті айтыстардың, тартыстардың жағдайында бекітіліп отырды, кейде олар догматтардың қабылданғанына қарамастан тоқтатылмады. Айтыстардың төркіні басты үш догматтар туралы жүрді: Құдайдың үш бірлігі, қалпын өзгерту (воплощение) және күнаның жуылуы. Қиян – кескі таластар табынудың кейбір жоралары, мәселелері төңірегінде де орын алды.(дұғалар, шоқыну белгілері, иконаларды құрметтеу және т.б). Өзінің даму барысында христиандық үш үлкен тармаққа бөлінді: православие, католицизм және протестантизм. Бұлардың әрқайсысының ішінде әртүрлі ағымдар, бағыттар, топтар да бар. 1054 жылы христиандықтың православие мен католицизмге бөлінуі өтті, ал XIV ғасырда католицизмнен (Реформацияға байланысты) протестантизм бөлініп шықты.