Философиялық терминдердің сөздігі
Ци
Ци (пневма-дуновение, ветер-есу, леп, жел) – универсумнің (әлемнің) субстанционалдық бірлігін білдіретін қытай философиясы мен мәдениетінің категориясы, ұғымы;ол энергетикалық, динамикалық және континуальдық (үздіксіздік,тұтастық) сипаттағы әмбебап кеңістік-уақыттық субстанцияны белгілейді. Сондықтан оның мағыналары көп, әртүрлі: «дем» («тыныс»), «энергия», «өмірлік күш», «материя», «материалдық күш», «рухани күш», «эфир», «ауа», «газ», «темперамент», «мінез» («нрав»). Алғаш рет «ци» туралы даостық «Чжуан-цзы» деген ескерткіште айтылады, кейін басқа да трактаттарда кездеседі.Өмірлік бастамалардың негізі ретінде ци физиологиялық, психологиялық және рухани процестерді субстраттық (заттық-нәрселік) күйлердің өзгерулері деп кең қарастырады. Цзин – туу энергиясымен салыстырғанда ци дүние-тіршіліктің құрылыс материалы қызметін атқаратын материалдық-рухани энергия ретінде екіге жіктеледі:
- заттық ци арқасында заттар мен тірі организмдер материалды формаға ие болады;
- рухани ци – адам және тірі тіршіліктің жаны.
Рухани ци – адам өмірінің негізі.Тәні – жаны сау, табысты, жолы болғыш адамның циі- «таза», «сәулелі». Әлсіз, ауру, жолы сәтсіз адамның циі «ауыр», «лас», «күңгірт». Табысқа, тәндік және рухани саулыққа, бақытқа жету үшін адам өз бойын барлық артық, ауыр, лас энергиядан тазартуы қажет.
Неоконфуциандық Сун философиялық династиялары (960-1279) циді Ұлы шек (Тай цзи – Великий предел) эманациясы (истечение – ағу,ыдырау) деп есептеді. Олардың пікірінше, белсенді және пассивті принциптердің (инь мен ян) ықпалымен ци физикалық әлемнің негізін қалыптастырған бес алғашқы элементтерге (ағаш, металл, жер, су және от) өзгерді,ауысты.
Ци туралы дәстүрлік концепциялар қытай медицинасының, психотренингтің және жауынгерлік өнерлердің теориясында үлкен роль атқарады.
Ци (пневма-дуновение, ветер-есу, леп, жел) – универсумнің (әлемнің) субстанционалдық бірлігін білдіретін қытай философиясы мен мәдениетінің категориясы, ұғымы;ол энергетикалық, динамикалық және континуальдық (үздіксіздік,тұтастық) сипаттағы әмбебап кеңістік-уақыттық субстанцияны белгілейді. Сондықтан оның мағыналары көп, әртүрлі: «дем» («тыныс»), «энергия», «өмірлік күш», «материя», «материалдық күш», «рухани күш», «эфир», «ауа», «газ», «темперамент», «мінез» («нрав»). Алғаш рет «ци» туралы даостық «Чжуан-цзы» деген ескерткіште айтылады, кейін басқа да трактаттарда кездеседі.Өмірлік бастамалардың негізі ретінде ци физиологиялық, психологиялық және рухани процестерді субстраттық (заттық-нәрселік) күйлердің өзгерулері деп кең қарастырады. Цзин – туу энергиясымен салыстырғанда ци дүние-тіршіліктің құрылыс материалы қызметін атқаратын материалдық-рухани энергия ретінде екіге жіктеледі:
- заттық ци арқасында заттар мен тірі организмдер материалды формаға ие болады;
- рухани ци – адам және тірі тіршіліктің жаны.
Рухани ци – адам өмірінің негізі.Тәні – жаны сау, табысты, жолы болғыш адамның циі- «таза», «сәулелі». Әлсіз, ауру, жолы сәтсіз адамның циі «ауыр», «лас», «күңгірт». Табысқа, тәндік және рухани саулыққа, бақытқа жету үшін адам өз бойын барлық артық, ауыр, лас энергиядан тазартуы қажет.
Неоконфуциандық Сун философиялық династиялары (960-1279) циді Ұлы шек (Тай цзи – Великий предел) эманациясы (истечение – ағу,ыдырау) деп есептеді. Олардың пікірінше, белсенді және пассивті принциптердің (инь мен ян) ықпалымен ци физикалық әлемнің негізін қалыптастырған бес алғашқы элементтерге (ағаш, металл, жер, су және от) өзгерді,ауысты.
Ци туралы дәстүрлік концепциялар қытай медицинасының, психотренингтің және жауынгерлік өнерлердің теориясында үлкен роль атқарады.