Эмпиризм
Эмпиризм (гр. еmpeiria - тәжірибе) – Жаңа заман философиясында қалыптасқан ағымның, бағыттың бірі. Оның негізін қалаушы ағылшын философы және саяси қайраткері Фр.Бэкон болды (негізгі еңбектері: «Ғылымдар табысы», «Жаңа Органон», «Жаңа Атлантида»).Эмпиризмнің мәні – таным негізінде тек қана сезімдік тәжірибе (чувственный опыт) жатыр. Жеке адам немесе адамзаттың тәжірибесі (теориялық, практикалық) көбейген сайын ол ақиқат білімге жақындай түседі. Бірақ ақиқат білім – түпкі мақсат емес. Білім мен тәжірибенің басты мақсаты – экономиканың дамуына, адамның өз әрекетінде, қызметінде жаңа практикалық жетістіктерге жетуіне, табиғатқа үстемдік етуіне көмектесу. Фр. Бэкон өзінің философиялық кредосын «білім-күш» деген әйгілі афоризмінде білдірді. Ол тәжірибенің түрлерін (2), таным процесіндегі жолдарды (3), ондағы кездесетін бөгеттерді, елестерді (4) көрсетті және индукция әдісін негіздеді.
Жалпы алғанда тұтас гносеологиялық концепция ретінде эмпиризм ХVIІ-ХVIII ғ.ғ. қалыптасты. Философия тарихында жалғыз шындық деп субъективтік тәжрибені (түйсіктер, елестер) мойындаған идеалистік эмпиризм (Юм, Беркли, Мах, Авенариус, казіргі логикалық эмпиризм және т.с.с.), сол сияқты сезімдік тәжрибенің қайнар көзі объективті бар әлем, дүние деп есептеген материалистік эмпиризм (Фр. Бэкон, Гоббс, Локк, Кондильяк және б.б.) болды.
Эмпиризм рационализмге қарсы бағыт. Сондықтан эмпиризмде рационалды танымдық қызмет (түйсіктердің мәліметтерінің мәнін түсіну ) немесе болмашы, тұрлаусыз (бұл байсалды эмпиризм ), немесе пайдасыз (бұл радикалды эмпиризм) деп бағаланады. Шын мәнінде эмпиризм мен рационализмді бір-біріне қарсы қоюға болмайды. Танымның қазіргі заманғы теориясы сезімдік тәжірибе (эмпиризм) мен ойлаудың белсенділігі (рационализм) арасындағы тығыз байланысты мойындап, радикалды эмпиризмді , сол сияқты радикалды рационализмді жоққа шығарады.