Қоғам
Қоғам (лат. societas - қоғам) - философияның, тарихтың және әлеуметтанудың негізгі категорияларының бірі. Кең мағынада әлеуметтік институттар, ұйымдар, қауымдастықтар мен топтар, жеке индивидтердің жұмыс істеуі және дамуында көрінетін адамдардың тарихи өзгерістегі тіршілік әрекетінің формасын білдіретін табиғаттан бөлініп шыққан жүйелік құрылым ретінде анықталады. Тар мағынада қоғам деп әлеуметтік жүйенің тарихи нақты типі (мысалы, феодалдық қоғам) немесе жеке әлеуметтік организм (мысалы, қытай қоғамы) жиі түсініледі.Тарих қоғамды көбінесе диахронизмдік (уақыт жүрісі) кескінде, әлеуметтану синхронизмдік (уақытқа дәл, сәйкес) кескінде (срез) қарастыратын болса, философия ол екеуін де біріктіреді, өйткені қоғамды тұтас организм деп және оның табиғатпен, сол сияқты тұлға ретінде жеке индивидпен өзара әрекетте деп есептейді. Қоғам - адамдардың өмірі мен қызметін ұйымдастыру формаларының жиынтығы, олардың жан-жақты және көп деңгейлі өзара тәуелділікте болатын өмір тіршілігі.
Әлеуметтік философия тарихында қоғамды қарастырудың әртүрлі тәсілдерін, үлгілерін байқауға болады:
- «әлеуметтік инстинктерді» қанағаттандыру үшін біріккен индивидтер жиынтығы (Аристотель);
- қоғамды организммен теңдестіріп және әлеуметтік өмірді биологиялық заңдылықтармен түсіндірген әлеуметтанудағы органикалық мектептің ойшылдарының көзқарастары (Г. Спенсер, т. б.);
- қоғам адамдардың ерікті келісімінің нәтижесі ретіндегі концепция («қоғамдық шарт» - Гоббс, Локк, Дюркгейм, Вебер, Руссо, т. б.);
- қоғам мен адамды табиғаттың бөліктері ретінде қарастыру (Спиноза, Дидро, Гольбах, т.б.);
- жалпы қоғам және қоғамдық-экономикалық формациялар оның дамуының сапалы анықталған тарихи дәрежелері ретінде (Маркс, марксизм);
- индустриалдыққа дейінгі қоғам, индустриалдық және постиндустриалдық қоғам түрлеріне бөлу (Арон, Ростоу, Белл, Гэлбрейт, Кан, Тоффлер);
- қоғамды өркениеттер жиынтығы деп қарастыру (Данилевский, Тойнби, Шпенглер);
- әлеуметтік іс-әрекет теориясы («түсінуші әлеуметтану» - М. Вебер, Ф. Знанецкий, т.б.);
- қоғамды функционализм түрғысынан қарастыру («әлеуметтік рольдерді атқару теориясы» - Парсонс, Мертон жэне басқалар).
Қазіргі кезеңде қоғамды зерттеуде әртүрлі тәсілдер қатар пайдаланылады.