Қоғамтану
Қоғамтану - 1) зерттеу пәні тұтас қоғам және оның әртүрлі өлшемдері, сфералары, құбылыстары, процестері, деңгейлері, кезеңдері, формалары, түрлері және т.с.с. болатын адам танымының негізгі үш (табиғаттану және техника білумен қатар) «бағанның» («ствол») бірі; 2) барлық - ғылыми да, сол сияқты ғылымнан тыс - білімдердің жиынтығы.Біршама дербес сфера ретінде қоғам туралы білімдердің бөлінуі әжептәуір ерте басталады (мыс, грек-рим мәдениетінде, сірә, Аристотельден). Бірақ автономиялы (дербес), тұтас білім ретінде қоғамтану XIX ғ. ортасына қарай қалыптасты. Мысалы, 70-ж.ж. неміс тілінің сөздіктері «рух туралы ғылым» («наука о духе») деген неологизмді атайды. Ол ағылшын позитивистерін, соның ішінде Дж.С.Милльдің «Логикасын» немісшеге аударғанда «қоғамтану» терминінің эквиваленті (баламасы) ретінде қолданылған. Баден мектебінің неокантшылдығында басқа атау пайда болды - «мәдениет туралы ғылымдар» (В.Виндельбанд, Г.Риккерт). Осы ойшылдардың еңбектерінде қоғамтану мен табиғаттануды шектеу (ажырату) жөнінде қатаң әрекеттер жасалды.
Қоғамтануды түсіндіру мен дамытуда кейін екі бағыт қалыптасты. Біреуі «классикалық» позитивизм (О. Конт, Дж. С. Милль, Г. Спенсер), постпозитивизм (Т. Кун, Фейерабенд, С. Тулмин, К. Поппер және басқалары) өкілдерінің аттарымен және марксизммен (К. Маркс, Ф. Энгельс) байланысты. Ал екінші бағыт «өмір философиясы» (Ф. Ницще, Г. Зиммель, В. Дильтей, О. Шпенглер), философиялық антропология (М. Шелер, Г. Плеснер, А. Гелен, Э. Ротхакер және басқалары), герменевтика (Г. Гадамер, Г. Риккер, М. Хайдеггер), экзистенциализм (Н. Бердяев, К. Ясперс, А. Камю, Ж. П. Сартр), персонализм (Н. Лосский, Дж. Ройс, Э. Мунье және т. б.) ағымдарында көрініс тапты.
Түптеп келгенде бұл екі бағыттың да қоғамтану мәселелерін терең, толыққанды шеше алмайтындығын XXI ғ. өмірі көрсетіп отыр. Сондықтан қазіргі кезеңде қоғамдық шындықты танудың формаларын типологизациялау (ғылыми және ғылымнан тыс) негізгі формаларға межелей бөлу
(философиялық, жалпығылымдық, арнаулы ғылыми білімдер; дәстүрлі гуманитарлық білімдер және қоғамтану, табиғаттану мен техника білу тоғысында пайда болатын әлеуметтік білімдер), қоғамтануға тән таным мен білімнің негізгі формаларына сәйкес қоғамтану теорияларының негізгі типтерін бөлу және олардың адамдар өмірімен, тіршілік әрекетімен өзара байланысының типологиялық ерекшеліктерін анықтауға арналған ізденістер, зерттеулер қоғамтануда шоғырланған күрделі проблемаларды шешуге бағытталған.