Қоғамдық өмірдің негізгі сфералары
Қоғамдық өмірдің негізгі сфералары - қоғам құрылымының басты салалары, облыстары немесе өрістері. Адамдар өмір сүретін социум (қоғам) белгілі бір жүйе құрайды - элементтерден, бөліктерден тұрады және олардың үйлесімді өзара әрекеттестігі сол қоғамның тұтастығын қамтамасыз етеді. Керісінше, олардың дисгармониясы (үйлесімсіздігі) елеулі дау-жанжалдар мен деформацияға (форманы өзгертуге) әкеледі.«Қоғамдық өмірдің сферасы» деген ұғым әртүрлі процестерді, қатынастарды, құндылықтарды, институттарды, сол сияқты материалдық пен идеалдық, объективтік және субъективтік факторларды бейнелейді. Қогамдық өмірдің негізгі сфераларының диалектикасы нақты-тарихи, әлеуметтік-мәдени және табиғи өлшемдерде қарастырылады.
Қоғамдық өмірдің мынандай негізгі сфералары бөлінеді:
- материалдық (экономикалық): материалдық өндіріс, үйлестіру, алмасу, тұтыну процестерін қамтиды; өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар, ҒТП және технологиялық революция жөнінде де сөз қозғалады. Бұл сфера базалық, анықтауыш болады, себебі қоғамға (адамдарға) керек барлық материалдық игіліктерді жасайды;
- әлеуметтік-саяси: адамдардың қоғамдағы әлеуметтік және саяси қатынастарын (таптардың, үлттық, топтық, мемлекетаралық және т. с. с.) кірістіреді. Нақ осы сфера революция, реформа, эволюция, соғыс, таптық күрес сияқты құбылыстар мен процестерді қамтиды. Осы сферада партиялар, мемлекет, қоғамдық ұйымдар сияқты әлеуметтік институттар жұмыс істейді;
- рухани: бұл идеалдардың, көзқарастардың, елестетулердің кең кешені (комплексі), яғни сананы өндірудің (индивидуалдық, сол сияқты қоғамдық), оны (сананы) бір инстанциядан басқасына трансформациялаудың (жеткізудің) (бұқаралық ақпарат құралдары), адамның жеке рухани әлемін өзгертудің барлық спектрі;
- мәдени-тұрмыстық: бұл мәдени құндылықтарды өндіру, отбасы өмірі, тұрмыстық проблемалар (дем алуды, бос уақытты ұйымдастыру), білім, тәрбие және т.с.с. құбылыстар.
Әдебиетте қоғамдық өмірдің негізгі сфераларын экономикалық, әлеуметтік, саяси және рухани деп бөлу де орын алады. Бүл жерде ешқандай қателік жоқ.
Қоғамдық өмірдің барлық негізгі сфералары өзара тығыз байланысты, сондықтан оларды тек бірлікте қарастыру керек. Олардың қайсы бірін абсолюттендіру (ретсіз күшейту, дамыту) қоғамның деформацияланған моделін жасауға әкеледі. Әрбір сфераның, сол сияқты бүкіл қоғамның ортасында барлық сфераларды қамтитын, біріктіретін адам түр, бұл дегеніңіз «қоғамдық» деген атқа ие нағыз реалды өмір.