baş
Iis.
1. Бас
Baş çanağı — Бас сүйегі
2. is. Басқарушы, басшылық етуші, жетекші
Hep baş olmaya bakarız ve olduktan sonra nasihat veririz — Үнемі басшы болуға тырысамыз, болғаннан кейін ақыл-кеңес береміз
3. is. Басы, басталу мерзімі
Ay başı — Ай басы, айдың алғашқы күні
Yıl başı — Жыл басы
4. is. Негізгі, басты
5. Шың, төбе
Dağın başı — Таудың басы, шыңы
Tepenin başı — Төбенің басы
6. Ұшы, бір нәрсенің шеті, бас жағы
Toplu iğne başı — Түйреуіш ұшы, басы
7. Малдың саны, тұяқ
Yirmi baş koyun — Жиырма бас қой
8. Маңы, қасы, жаны
Havuz başı — Әуіз маңы
baş ağrıtmak — бас ауырту, мезі қылу, мазалау)
bir şeyden) baş alamamak — бір істен басын көтере алмау, мұршасы келмеу
baş bağlamak — 1) басына орамал тарту. 2) дәндену, дән алу, дән толу. 3) бауыр басу, жақын тарту, үйрену
baş başa (veya kafa kafaya) vermek — 1) бірнеше адам шеткері шығып күбірлесу, сыбырласу. 2) қол ұстасу, тізе қосу, бірігу
baş başa kalmak — біреумен оңаша қалу не бір жерде өзімен өзі оңаша қалу
Odanın kapısını sürmeleyip kitaplarımla baş başa kalmak saatini dört gözle beklerdim — Бөлме есігінің ысырмасын бекітіп, кітаптарыммен оңаша қалатын уақытты асыға күтетінмін
baş başa olmak — бірге болу, бірге өмір сүру
baş eğmek — 1) құрмет көрсеткен мағынасында басын иіп сәлемдесу. 2) бас ию, кешірім өтіну, кішірею
baş etmek — шамасы, күші жету
baş edememek — шамасы, күші жетпеу, шамасы келмеу
baş göz etmek — үйлендіру, аяқтандыру:
Bu gece bir genç subayımızı baş göz ediyoruz — Бүгін түнде бір жас офицерімізді үйлендіреміз
baş kaldırmak — бас көтеру, наразылық білдіру, қарсылық көрсету:
Hiçbir şeye isyan etmez, kimseye baş kaldırmazdı — Еш нәрсеге наразылық білдірмейтін, ешкімге қарсы келмейтін
baş kırılır fes içinde, kol kırılır yen içinde — бас жарылса бөрік ішінде, қол сынса жең ішінде; жабулы қазан жабулы қалу, жария болмау)
bir yola) baş koymak — бас тігу, басын өлімге байлау
baş nereye giderse, ayak da oraya gider — алдыңғы арба қайда жүрсе, соңғы арба сонда жүреді, кішілер үлкендерге қарап өседі
baş sağlığı dilemek — көңіл айту, марқұмның туғандарына жұбаныш білдіру
baş üstüne — құп, мақұл, жарайды, жақсы
baş başa gelmek — теңбе-тең түсу, тепе-тең келу)
bir şeyle) başa çıkmak — шамасы, күші жету
başı bağlanmak — 1) үйлендіру, үй қылу. 2) біреуді жандайшап етіп жанына алу
başı belâya girmek — бәлеге қалу, шатаққа ұрыну
başı göğe ermek (veya değmek) — төбесі көкке жету
başı taşa değmek — басы тасқа тию, сабақ болу
başına belâ olmak — басына бәле болу, басын қатыру, миын ашыту
başına devlet kuşu konmak — басына бақ қону
başına gelmek — 1) билік басына келу. 2) бәлеге ұшырау, шатаққа ұрыну. 3) тосын бір оқиғаға кез болу
başına güneş geçmek — күн өту, күн тию
başından büyük işlere girişmek (veya kalkışmak) — бойынан асатын, қолынан келмейтін, әлі жетпейтін іске кірісу, араласу
başını taştan taşa vurmak — опық жеу, бармағын тістеу
başını vermek — жанын пида ету, құрбан ету
başının çaresine bakmak — өз күнін өзі көру
başının etini yemek — миын ашыту, басын қатыру
baştan savma — қалай болса солай, ұқыпсыз, бейберекет
II
is. esk. Шиқан, сыздауық