технические средства таможенного контроля
(ТСТК)кедендік бақылаудың техникалық құралдары (КБТҚ)
Әкелуге және әкетуге тыйым салынған немесе мәлімделген мазмұнына сай келмейтін заттарды, материалдарды табу мақсатында Мемлекеттік шекара арқылы өткізілетін объектілердің барлық түрлерін жедел кедендік бақылау барысында олардың арасында кеден қызметтері тікелей қолданатын арнайы техникалық құралдарының кешені.
Техникалық кедендік бақылау құралын қолданудың негізгі ережесі, кеден шекарасы арқылы өткізілетін барлық тауарлар мен көлік құралдарын және олардың құрамындағыларды қашықтан, бұзбай бақылау жүргізу болып табылады. Техникалық құралдарды пайдалану кезінде дайындаушы зауыт ұсынған техникалық паспорттарда көрсетілген барлық нормалар мен ережелерді сақтау қажет. Техникалық құралдарды пайдалану адамның, жануарлар мен өсімдіктердің өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіз болуы және тауарлар мен көлік құралдарына және алып жүруші тұлғаларға залал келтірмеуі тиіс.
Техникалық кедендік бақылау құралдары мынадай түрлерге бөлінеді:
Интраскопиялық қарап тексеру техникасы – кеден органдары жолаушылар алып жүретін және алып жүрмейтін жүктерінің халықаралық пошта жөнелтімдері мен кіші және орташа көлемдегі ыдыстардағы тауарлардың құрамын оларды ашпастан, рентгенге түсіру, рентгенография және бета-иондардың негізінде гамма-сканерлеу әдісімен көзбен көріп тексеру үшін пайдаланатын техникалық кедендік бақылау құралдарының түрлері. Осы материалдарды органикалық және органикалық емес бөлу қызметтері пайдаланылады. Кеден органдары стационарлық және жылжымалы жүйені қолданады.
Техникалық радиациялық бақылау құралдары – өткізілетін радиобелсендік және бөлінетін материалдарды, қауіпті қалдықтарды табуға, таратпауға және бірдейлендіруге, олардың сандық және сапалық сипаттамаларын өлшеуге арналған кедендік бақылаудың техникалық құралдарының түрі. Оларға дозиметрлер, ықшам және стационарлық спектрометрлер, бөлінетін және радиобелсенді материалдарды табудың стационарлық жүйелері жатады.
Техникалық іздеу құралдары – жолаушылардың алып жүретін және бірге алып жүрмейтін жүктеріне, халықаралық пошта жөнелтімдеріне, тауарларға және көлік құралдарындағы қол жетуі қиын жерлерге кедендік тексеруді жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын кедендік бақылаудың техникалық құралдарының бір түрі. Мұндай техникалық құралдарға:
металл детекторлар- қара және түсті металдардан заттарды табуға мүмкіндік беретін электрондық приборлар; ықшам, жылжымалы және стационарлық болады;
тексеру айналары – ауыстырылатын әртүрлі нысандар мен мөлшердегі айналар жиынтығы бар телескопиялық ұстағыштар автокөлік құралдарының түптерін тексеруге арналған жарық түсіру қол аспаптарымен, сондай-ақ көлік құралдарындағы қол жетуі қиын жерлерден заттарды алуға арналған арнайы ілмешектермен бірге қолданылады;
тексеру сүңгілері – әртүрлі диаметрдегі және ұзындықтағы ерекше шыңдалған металл стержендер, шаншып тесуге болатын объектілерден (жұмсақ және картон орамдардан, көлік құралдарының отырғыштарынан, төгілмелі жүктерден және т. б.) сынамалар алуға арналған арнайы нысандағы тесігі барлары болады;
эндоскоптар – көлік құралдарындағы қол жетуі қиын жерлер мен әртүрлі оның ішінде агрессиялы сұйықтар толтырылған ыдыстарды тексеруге арналған оптикалық приборлар. Үш түрде дайындалады: қатты (бараскоптар) оптикалық қатты бекітілген элементтер мен жарық талшықты жарық түсіру ширатпасы орнықтырылған әртүрлі ұзындықтағы және диамердегі металл түтіктер, талшықты оптика негізінде орындалған және жарықтандыру мен зерттелетін кеңістікті тікелей шолуға арналған екі жарық талшықты ширатпасы бар «иілгіш» (флескоскоптар), сондай-ақ «жартылай қаттылар»;
тексеру шамдары және т. б. жатады.
Интраскопиялық техниканы пайдалану кезінде барлық оның техникалық мүмкіндіктерін пайдалану тәртібін сақтау қажет: монитордағы рентгендік бейненің сапасы және оны үлкейту; қараған кезде монитордағы оларға тиісті түстер бойынша материалдар топтарын бөлу (есірткі заттары, жарылғыш және тауарлардың басқа контрабандасын); қайта зерттеу үшін алдыңғы рентгендік бейнені қайтару мүмкіндігі, магниттік таспаға рентгендік бейнені жазу; рентгендік бейнелердің деректер базасын орталықтандырылған бағалау; техника қауіпсіздігінің барлық ережелерін сақтау, операторлар, жолаушылар және тексерілетін объектілер үшін рентгендік сәулелену қатерінің болмауы.
Интраскопиялық техника жолаушылардың бірге алып жүретін және жеке жүретін жол жүктерін, халықаралық пошта жөнелтімдері мен шағын, орташа және ірі көлемдердегі ыдыстардағы жол жүгін тексеру үшін кедендік тексерудің барлық жағдайларында қолданылады.
Радиациялық бақылаудың техникалық құралдарын пайдалану кезінде мынадай кезеңдердің сақталуы тиіс: бастапқы радиациялық бақылау; қосымша радиациялық бақылау; терең радиациялық бақылау; сараптама.
Бастапқы радиациялық бақылауды тауарлар мен көлік құралдарын кедендік бақылау аймағына орналастыру кезінде иондаушы сәулелену деңгейі жоғары тауарлар мен көлік құралдарын жедел анықтау, тауарлар мен көлік құралдарының ағынына шығару мақсатында кеден органдарының кедендік тексеруді жүзеге асыратын қызметкерлері жүргізеді. Бұл кезеңде радиациялық бақылаудың стационарлық және жылжымалы аппараттары қолданылады. Бастапқы радиациялық бақылау нәтижелері Орталық кеден зертханасы әзірлеген нысан бойынша құжаттамаланады.
Техникалық іздестіру құралдарын қолдана отырып кедендік тексеру жүргізген жағдайда қауіпсіздік техникасын сақтау, тауарлар мен көлік құралдарына механикалық зақымдар келтірмеу, жеке тұлғаларды тексеру әдебін сақтау қажет.
Шағын және көшпелі металл детекторлар металл объектілерін табу мақсатында жеке тексеруді, объектілер мен хат-хабарларға бақылау жүргізу кезінде қолданылады.
Стационарлық металл іздегіштер әуежайларда, теміржол вокзалдарында, ресімдеу залдарында және т. б. көпшілік адамдар жиналатын орындарда кедендік тексеруді жүргізу кезінде адамның киіміне жасырылған оқ ататын және суық қаруларды табу үшін қолданылады. Металл іздегіштерді қолдану бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерді арнайы оқыту талап етілмейді.
Тексеру айналары көлік құралдарының түптерін, қол жеткізу қиын және қараңғы орындарын көзбен көріп бақылау үшін кедендік тексеру кезінде қолданылады. Жиынтықтың құрамына телескопиялық өзек, ауыстырмалы айналар мен шамдардың жиынтығы кіреді. Ауыстырмалы айналар күдікті объектіге неғұрлым қолайлы қол жеткізу үшін қолданылады. Тексеру айналарын қолдану бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерді арнайы оқыту талап етілмейді.
Тексеру сүңгілері сынамалар алу мүмкіндігін қоса алғанда жұмсақ және төгілмелі ортадағы (төгілмелі жүктерді көлік құралдарының кузовтарында, қапшықтарда және т. б. тасымалдау кезінде) бөгде заттар мен орамдарды тексеру үшін тұрақты түрде қолданылады. Сүңгілерді қолдану кезінде зерттелетін заттарды механикалық бүлдіруге жол бермеуі керек. Тексеру сүңгілерін қолдану бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерді арнайы оқыту талап етілмейді.
Тексеру эндоскоптарын кеден органдарының қызметкерлері шағын тесіктері бар жабық қуыстардан: корпустар мен блоктардың ішкі жақтарынан, көлік құралдарының құрылымдық түптерінен, бактардан, контейнерлер мен үй-жайлардан оларды бөлшектеместен, контрабанда іздестіру үшін тұрақты түрде қолданады. Тексеру эндоскоптарын қолдану бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерді арнайы оқыту талап етілмейді.
Тексеру шамдарын кеден органдарының қызметкерлері түнгі уақытта және әлсіз жарақтандырылған үй-жайларда кедендік тексеру жүргізу кезінде кеден ісі саласындағы қылмыстар мен құқық бұзушылықтар фактілерін анықтау мақсатында пайдаланады.