іш
Іш дәрет. Түзге отырғаннан кейінгі дәрет. Дәреттен келгенінше даяр қылар, Қолында құманы бар, қарап тұрар. І ш д ә р е т алғаннан соң, даярланып, Дәреттің тәртібімен суын құяр (Мәшһүр Жүсіп, Шығ., 214). Іш етік. зат. сөйл. Мәсі. Аяғында құлынның терісінен жүнін ішіне қаратып тіккен кебіссіз і ш е т і к (Ә.Әлімжанов, Жаушы, 57). Қарттар жұмсақ былғарыдан тігілген і ш е т і к (ичиги) киген (Қаз. ұлттық киім., 6). Ішкені алдында, ішпегені артында. Ырғап-жырғап отыр д.м. Ұлын өсіріп, қызын өсіріп қияға қондырған, әлгі қазақтың і ш к е н і а л д ы н д а, і ш п е г е н і а р т ы н д а, мұратына жетті-ақ дейтін ақсақалы (Лен. жас, 09. 02. 1973, 3). Ішке озды. Ішке кірді. Машинадан түсіп, қасқыр итті абалатып і ш к е о з ғ а н (Д.Досжанов, Жолбарыс., 11). Іш қатпары аз. Қулық-сұмдығы жоқ. Ілияс бір сөзді. І ш қ а т п а р ы а з. Пәлендей қулық-сұмдық бүкпесі болмайды (Б.Соқпақбаев, Таңд., 52). Іш қуысы. Адамның, малдың ішкі құрылысы. Айбар асықпай оның і ш қ у ы с ы н мұқият тексеріп шықты (С.Ғаббасов, Қандауыр, 16). Айбар мен Мәлік аурудың і ш қ у ы с ы н ашып, тексеріп те шықты (Бұл да, 114). Іш шемені. мед. в ет. Адамның, малдың іш қуысына су толып кететін дерт. Қазақ емшілерінің айтуынша бұл дерт – көкірек шемені, і ш ш е м е н і болып екіге бөлінеді (Ж.Бабалықұлы, Мал ауру., 102). Іші қылп [шұрқ] ете қалды. Бір нәрседен қауіп ойлады, күдіктенді. Салып ұрып келсем, менен бұрын Сыздықов келіп жеткен екен. І ш і м ш ұ р қ е т е қ а л д ы (Б.Майлин, Таңд., 479). Ішіне без байланды. Айтайын дегенін айтпады; несі болса да ішінде кетті. «Рысқұлдың шолақ шабдарына дейін өз табыныңа қостырдың» демекші еді, айтпады. І ш і н е б е з б а й л а н д ы д а қ а л д ы (Ш.Мұртазаев, Қызыл жебе, 213). Ішіне бір аяқ су симайтын. Іші тар, қызғаншақ. І ш і н е б і р а я қ с у с и м а й т ы н осындай адамдар жазушы деген атты қайтып көтеріп жүр екен деші?! (Т.Әлқанұлы, Тірліктен., 153). Ішіне қара мысық енді. Пиғылы өзгерді, көңілі қалды, ренжіді. – Ағайыннан қарғыс алдың ба, і ш і ң е қ а р а м ы с ы қ е н і п т і ғой, балам, - дейді әже күйшіге тесіле қарады (Ж.Кәрменов, Ғашық., 18). Ішін у жалады. Опық жеді, өкінді. Конверттің сыртындағы мөрдің ізіне қарап хаттың өз қолына алты күн жүріп тигенін білгенде і ш і н у ж а л а п жүре берді (К.Ахметбеков, Ақдала, 2, 248).