Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (Қалиев Байынқол)
ал
IАла сал. Бір нәрсені тездетіп алу. Ала сала. Бір нәрсені алысымен. \≈ Құрығын а л а с а л а өріске қайтты. Алып қарағанда. Қарастырғанда, зерттегенде, ойластырғанда. Қазақ халқының музыкалық өнері жанр жағынан а л ы п қ а р а ғ а н д а, өрлеу сатысында тұр (І. Омаров, Серпін, 19). Алып қашпа сөз. Өтірік, өсек сөз. Мұның бәрі а л ы п қ а ш п а с ө з д е р, түрлі жорамалдар (Қ. Салғарин, Жаныңда жүр., 74).
II
Алға басқан аяғы кейін кетті. Ісі ілгері баспады, оңбады, жолы болмады.
III
Ал жасыл. Шымқой жасыл, қаныққан жасыл. Қараған сайын жанарды жасауратып, жүректі көтеріп, дегбірді алған, өңшең ал қызыл, а л ж а с ы л, ал шикіл бояу-бедерлер (Қаз. әдеб., 30.09.1983, 8). Ал жасылдан. Шымқай жасыл түске ену. Дала да а л ж а с ы л д а н ғ а н шөптен көйлек киіп төркініне баратын қаздай жетіседі (О. Бөкеев, Өз отың., 212). Ал күреңден. Шымқай күрең түске ену. Ол ағаштардың май айының орта шеніне дейін а л к ү р е ң д е н і п өрбіген бүршіктері енді күні жеткесін аппақ гүл боп ашылыпты (Қ. Тоқмырзин, Үш кие, 103). Ал қаралан. Шымқай қара түске ену. Ешкіөлгеннің ар жағына асып, а л қ а р а л а н ы п жатқан қара жерге қарс кіріп кеткендей болды (Лен. жас., 30.10.1971, 4). Ал қаракөктен. Шымқой қара түске ену. Жасыл терек, қызыл шіліктер алыстан а л қ а р а к ө к т е н і п қандай әсем көрінеді (А. Жұмаділдин, Сең бұзыл., 98). Ал сары. Шымқай сары түс. Үкілепті, маңдай тұсына жақұт қондырыпты, айналдыра ал жасыл, ал күрең, а л с а р ы маржан тізіпті (Д. Досжанов, Жолбарыс.., 436). Бағана ғана ал қызыл, а л с а р ы гүлдері ырғалып, мамыра жатқан жазира аппақ қардың астында қалды (О. Бөкеев, Мұзтау, 127). Ал шикіл. қ. ал сары. Қараған сайын жанарды жасауратып, жүректі көтеріп, дегбірді алған, өңшең ал қызыл, ал жасыл, а л ш и к і л бояу-бедерлер (Қаз. әдеб., 30.09.1983, 8). Баланың көз алдында ал жасыл, ал сары, а л ш и к і л баяу жүзді (Пионер, 1984, 7, 17).
IАла сал. Бір нәрсені тездетіп алу. Ала сала. Бір нәрсені алысымен. \≈ Құрығын а л а с а л а өріске қайтты. Алып қарағанда. Қарастырғанда, зерттегенде, ойластырғанда. Қазақ халқының музыкалық өнері жанр жағынан а л ы п қ а р а ғ а н д а, өрлеу сатысында тұр (І. Омаров, Серпін, 19). Алып қашпа сөз. Өтірік, өсек сөз. Мұның бәрі а л ы п қ а ш п а с ө з д е р, түрлі жорамалдар (Қ. Салғарин, Жаныңда жүр., 74).
II
Алға басқан аяғы кейін кетті. Ісі ілгері баспады, оңбады, жолы болмады.
III
Ал жасыл. Шымқой жасыл, қаныққан жасыл. Қараған сайын жанарды жасауратып, жүректі көтеріп, дегбірді алған, өңшең ал қызыл, а л ж а с ы л, ал шикіл бояу-бедерлер (Қаз. әдеб., 30.09.1983, 8). Ал жасылдан. Шымқай жасыл түске ену. Дала да а л ж а с ы л д а н ғ а н шөптен көйлек киіп төркініне баратын қаздай жетіседі (О. Бөкеев, Өз отың., 212). Ал күреңден. Шымқай күрең түске ену. Ол ағаштардың май айының орта шеніне дейін а л к ү р е ң д е н і п өрбіген бүршіктері енді күні жеткесін аппақ гүл боп ашылыпты (Қ. Тоқмырзин, Үш кие, 103). Ал қаралан. Шымқай қара түске ену. Ешкіөлгеннің ар жағына асып, а л қ а р а л а н ы п жатқан қара жерге қарс кіріп кеткендей болды (Лен. жас., 30.10.1971, 4). Ал қаракөктен. Шымқой қара түске ену. Жасыл терек, қызыл шіліктер алыстан а л қ а р а к ө к т е н і п қандай әсем көрінеді (А. Жұмаділдин, Сең бұзыл., 98). Ал сары. Шымқай сары түс. Үкілепті, маңдай тұсына жақұт қондырыпты, айналдыра ал жасыл, ал күрең, а л с а р ы маржан тізіпті (Д. Досжанов, Жолбарыс.., 436). Бағана ғана ал қызыл, а л с а р ы гүлдері ырғалып, мамыра жатқан жазира аппақ қардың астында қалды (О. Бөкеев, Мұзтау, 127). Ал шикіл. қ. ал сары. Қараған сайын жанарды жасауратып, жүректі көтеріп, дегбірді алған, өңшең ал қызыл, ал жасыл, а л ш и к і л бояу-бедерлер (Қаз. әдеб., 30.09.1983, 8). Баланың көз алдында ал жасыл, ал сары, а л ш и к і л баяу жүзді (Пионер, 1984, 7, 17).