ауыз
Аузы кебістей болды. Аузы ыржиды, мәз болды. Мұрны біздей сүйірлене, ұрты суала, а у з ы к е б і с т е й б о п ыржия, иегі имие қалыпты (І. Есенберлин, Шығ. Жин., 1, 39). Аузы кепердей болды [аузын кепердей қылды]. жерг. Қатты шөлдеді, таңдайы таңдайына жабысты; аузы кепті (аузын кептірді). – А у з ы м ы з к е п е р д е й б о п келеді, - деп біреуі түкірінді (Ж. Аймауытов, Шығ., 91). Аузымен айды алып, қолымен қоян соққан. Сөзбен қарық қылып, нәтижесінде жеңіл-желпі ғана іс істеген. Әншейінде а у з ы м е н а й д ы а л ы п, қ о л ы м е н қ о я н с о қ қ а н құрдастары да кейде Жандарбекке сенімсіздік білдіретін (Ә. Асқаров, Таңд., 189). Аузымды қышытпа [қыздырма]. Айтпайтын сөзді айтқызба д.м. - Әй, Күндербек, сен өйтіп менің а у з ы м д ы қ ы ш ы т п а, білдің бе?! (Т. Әбдіков, Өлара, 6). Аузымен жүрді. Көп сөйлеп, аз істеді; желауыз. – Соның қаншалықты шындық екенін кім біледі, әйтеуір а у з ы м е н ж ү р е т і н желауыздар көп қой (Қарақат тер., 31). Аузынан ас айырмады. Тамақты іспелеп берді, тойдырды. Аузын аңқитты. Алдап кетті, жерге отырғызды. Аузына тілі сыймады. Қатты шөлдеді, шөліркеді. Көп уақыт жаңбыр көрмей қурап, күйіп, Жоқ еді Сарыарқада көрер сыйық. Шөлдеген сол қатарда жан-жануар. А у з ы н а тұра алмаған т і л і с ы й ы п (С.Торайғыров, Таңд. шығ., 142). Аузындағы сөзін жұтып қойды. Айтпады, үндемей қалды. Сосын ол әлдене айтқысы келіп, оқтала берді де, а у з ы н д а ғ ы с ө з і н ж ұ т ы п қ о й д ы (Ж.Әлмашұлы, Тар дүние, 14). Аузыңа тас. «Аузыңа тас тығылсын» д. м. қарғыс. Жұрттың бәрі: - А у з ы ң а т а с. – Тіл-аузың тасқа болсын!.. – деп жатыр (Жұлдыз, 1974, 8, 69). Ауыз аштыру. Ораза ұстаған адамдарды ерекше құрметтеп, үйіне арнайы шақырып, ауызашар беру (ауыздарын ашқызу). «А у ы з а ш т ы р у» адамдардың достық сүйіспеншілігін арттырып, құрмет сезімін жоғарылатады (А. Нүсіпоқасұлы.., Ағаш бесік., 5, 38). Ауыз бекіту. д і н и. Ораза ұстаушының т а ң н а м а з ы у а қ ы т ы н а н б ұ р ы н тамақтанып, содан күн батқанға дейін тамақ ішпеу сүннеті. А у ы з б е к і т у г е байланысты қабылданатын таңғы асты сәре, сәре асы,сәресі деп атайды (Қаз. этнография., 1, 277). Ауыз кергіш. в ет. Малдың ауыз қуысын емдеу кезінде аузын керіп ашып тұруға арналған құрал. А у ы з к е р г і ш т і көбінесе асыл темірден ұсталарға соқтырған (Қаз. этнография., 1, 277).