бет
Бет алдыңыздан жарылқасын! Құдай оңғарсын, сәтін берсін! Жолы да, атағы да үлкен Ғафаңа (Ғафу): - Б е т а л д ы ң ы з д а н ж а р ы л қ а с ы н! - дедім (Қаз. әдеб., 15.06.1973, 2). Бетке күйе жағу. этногр. Күнәлі адамға тағайындалған жазаның бір түрі. Б е т к е к ү й е ж а ғ у – ғұрыптық жаза түрі (Қаз. этнография., 1, 496). Бетке шығар. Алдыңғы қатардағы азамат: бетке ұстар. Сол көккөз империя «қамқорлығына» алғансып, зеңбірек, мылтықтың күшімен қазақтың өр рухын басқан, б е т к е ш ы ғ а р ы н құртқан (Ә. Ыдырысов, Таңшолпан, 203). Бет көрісу. этногр. Марқұмның артында қалғандарға ағайынның, құдалардың, жегжат-жұраттардың аза тұтып, көңіл айтып, арнайы баруы (Қаз. этнография., 1, 494). Бет тарту. Киіз басу үшін шабақталған жүннің үстіне іріктелген таза жүнді сол қолмен қысып алып, оң қолдың қырымен баса үзіп, біртегіс етіп қалдырып шығу (Қаз. этнография., 3, 102). Б е т т е н а л ы п , т ө с к е ш а п т ы . Қарсыласты, ұрсысты. Ақ сүтін емген анасына аузына не келсе соны айтып, б е т т е н а л ы п, т ө с к е ш а б а т ы н д а й халге жеткен екен ғой (О. Кемаль, Тәлкек., 34). Бет шымшысты. «Ұят болды», «ұятай» дегенді білдіретін ишара. Осыдан бір ай өткенде Зибашты Еділ алып қашып кетті. Әйелдер б е т ш ы м ш ы с т ы (Қарақат тер., 59). Бетімен жер бастырды. Қатты ұялтты, ұятқа қалдырды. – Балаларды б е т і м е н ж е р б а с т ы р ғ а л ы отырып монтекейсуін. Мына қылығыңды Мұрат естісе өлең-тойдың үлкені сонда болар, - деді (Қ. Мұқажанұлы, Ортеке, 34). Бетін аулақ қыл [ет]! Жаман істі жолата көрме деген тілек. Ханым мынадай болса, құдай кез келтірмесін, б е т і н а у л а қ қ ы л с ы н (Қ. Жұмалиев, Жайсаң жан., 49). Бетінен алды. Қарсы келді, ұрысты. Біреу-міреу батылдық қып тұспалдаса, б е т і н е н а л ы п, боқтап тастайтын (С.Мұқанов, Аққан., 142). Бетінен басты. Ұялды, қызарды. Өйткені денесінің бұлтық-бұлтығын жалаңаштап, жұрт көзінше шешінуге б е т і н е н б а с а д ы (Б. Аманшин, Гүл көтерген, 38). Б е т і н е ш і р кеу б о л д ы . Ұ я т қ а қалдырды, ұялтты. Ұрпақтардың қарызпарыздарының бірі – адал болу: ата-ананың алдынан қия өтпеу; б е т т е р і н е ш і р к е у б о л м а у (А. Нүсіпоқасұлы, Ағаш бесік., 1, 23). Бетін сызғылады. «Ұят-ай!» деген сөздің ишарасы. Кешінде құда болып келгенде алдымен әйелдер жағы б е т т е р і н с ы з ғ ы л а д ы (Қ. Мұқажанұлы, Ортеке, 24). Бетінің суын бес төкті. Ұят болса да, қайта-қайта сұрап, жалынғандай болды. Б е т і н і ң с у ы н б е с т ө г і п, жалына сұрағандағы бергені осы ғана (Д. Исабеков, Тіршілік, 108). Беті табақтай. Беті үлкен, жалпиған. Шетінен қарны қабақтай, б е т і т а б а қ т а й, аузы итаяқтай, обыр біреулер (Б. Омарұлы, Қара терең., 29). Беті теріс қарады. Ауру меңдеп, күнненкүнге әлсірей берді. Шешең б е т і т е р і с қ а р а ғ а н соң, әл үстінде деп екі рет телеграмма салғызды (М. Мағауин, Қиянда., 247). Беті шарық болды. Беті күйді, ұятқа қалды. Бұл көп алдында беті жарық боп, мына саудагер еңбексіз тауып, жұртты алдап, тегін алып еді. Енді мұның б е т і ш а р ы қ б о п тұр (Н. Мыңбатырова, Төле би., 38). Саудагердің халық алдында масқарасы шықты, б е т і ш а р ы қ б о л ғ а н ы да жетеді (Бұл да). Беті шарық табақтай. Беті өте үлкен, жалпиған.