Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (Қалиев Байынқол)
ит
Ит жеген терідей. Жұлма-жұлма болған, түте-түтесі шыққан. – Бір әңгімені нәшіне келтіріп айтайын десең, и т ж е г е н т е р і д е й жан-жағынан жұлмалап, берекесін бек кетіресіңдер, – деді қарт (К. Сегізбаев, Беласқан, 200). Ит жүн. Иттің жүні секілді сабалақсабалақ жүн. Сапасына қарай жүн: биязы жүн, и т ж ү н, жабағы жүн (өлі жүн), боздақ жүн (тірі жүн), ұяң жүн, қылшықты жүн болып бөлінеді (Ж. Қоқанова, Түк және тері., 10-11). Итке қос артқандай. Сөкет, сөлекет, жараспай тұр д.м. Бұрындары аядай бір бөлмеге кәдімгідей жасау болып тұрған мүліктеріміз кең жарық терезелі мынау қос бөлмелі кең сарайға и т к е қ о с а р т қ а н д а й жараспай-ақ тұр (К. Сегізбаев, Жап-жасыл., 175). Ит қуғандай. Ит қуған сияқты, тым тез. Серік жайылып жүрген атты ұстап алып, и т қ у ғ а н д а й ауылға қарап шаба жөнелді (К. Сегізбаев, Жап-жасыл., 405). Ит ойнағандай. – Алай-түлей, әлемтапырақ, астан-кестен. – Жәй. Ұйқым қанбаған шығар, – дей салдым. Әйтсе де ішім и т о й н а ғ а н д а й алай-түлей (К. Ахметбеков, Ақдала, 2, 109). Ит терісінен жек көреді. Суқаны сүймейді, ұнатпайды. – Сен не десең о де, мен бар ғой, жымысқыланып, тобықтан қаққан адамды и т т е р і с і н е н ж е к к ө р е м і н (М. Мәжитов, Аманғали, 195). Ит ырғылжың. Болар-болмас нәрсеге керіскен, кергілескен әрекет. Ат құмары қанар ма екен жосылмай, И т ы р ғ ы л ж ы ң, әрі-бері босуды-ай! Ешқайсысы шыға алмайды шығандап, Ал аман жүр әлі шындап қосылмай (Ж. Қыдыров: Лен. жас, 12.03. 1974, 4). Итім білсін бе?! Кім білсін? Білмеймін д.м. – О, тоба, шын ба? – И т і м б і л с і н б е, жаңа жаңалықтан айтты (Ж. Қорғасбек, Жынды қайың, 146).
Ит жеген терідей. Жұлма-жұлма болған, түте-түтесі шыққан. – Бір әңгімені нәшіне келтіріп айтайын десең, и т ж е г е н т е р і д е й жан-жағынан жұлмалап, берекесін бек кетіресіңдер, – деді қарт (К. Сегізбаев, Беласқан, 200). Ит жүн. Иттің жүні секілді сабалақсабалақ жүн. Сапасына қарай жүн: биязы жүн, и т ж ү н, жабағы жүн (өлі жүн), боздақ жүн (тірі жүн), ұяң жүн, қылшықты жүн болып бөлінеді (Ж. Қоқанова, Түк және тері., 10-11). Итке қос артқандай. Сөкет, сөлекет, жараспай тұр д.м. Бұрындары аядай бір бөлмеге кәдімгідей жасау болып тұрған мүліктеріміз кең жарық терезелі мынау қос бөлмелі кең сарайға и т к е қ о с а р т қ а н д а й жараспай-ақ тұр (К. Сегізбаев, Жап-жасыл., 175). Ит қуғандай. Ит қуған сияқты, тым тез. Серік жайылып жүрген атты ұстап алып, и т қ у ғ а н д а й ауылға қарап шаба жөнелді (К. Сегізбаев, Жап-жасыл., 405). Ит ойнағандай. – Алай-түлей, әлемтапырақ, астан-кестен. – Жәй. Ұйқым қанбаған шығар, – дей салдым. Әйтсе де ішім и т о й н а ғ а н д а й алай-түлей (К. Ахметбеков, Ақдала, 2, 109). Ит терісінен жек көреді. Суқаны сүймейді, ұнатпайды. – Сен не десең о де, мен бар ғой, жымысқыланып, тобықтан қаққан адамды и т т е р і с і н е н ж е к к ө р е м і н (М. Мәжитов, Аманғали, 195). Ит ырғылжың. Болар-болмас нәрсеге керіскен, кергілескен әрекет. Ат құмары қанар ма екен жосылмай, И т ы р ғ ы л ж ы ң, әрі-бері босуды-ай! Ешқайсысы шыға алмайды шығандап, Ал аман жүр әлі шындап қосылмай (Ж. Қыдыров: Лен. жас, 12.03. 1974, 4). Итім білсін бе?! Кім білсін? Білмеймін д.м. – О, тоба, шын ба? – И т і м б і л с і н б е, жаңа жаңалықтан айтты (Ж. Қорғасбек, Жынды қайың, 146).