түйе
зат. Қарта ойынындағы жүрек пішіндес қызыл қарта; аша. Анда-санда жалғыз-жарымнан көрінгенімен, ең құрығанда бір рет үш қызыл өркешті «т ү й е» құйрығынан ұстатпай-ақ кетті (О.Сәрсенбай, Шығ., 5, 171). Әкесінің баласы енді «кірпіштің» ондығын құшақтайды да, әлгі «т ү й е н і ң» бәрін алады (М.Әлімбаев, Тәрбие., 58). Түйе бауырсақ. Бауырсақтың ірі (үлкен) түрі. Т ү й е б а у ы р с а қ үлкен, дөңгелек пішінді болады (Қаз. этнография., 1, 443). Арқасына өткен түнде асығыс асына салған кілем қоржында аздаған малта құрт, кепкен ірімшік, т ү й е б а у ы р с а қ бар екен (Ш.Жұмақанов, Мен жұмысшы., 136). Түйе жон. Түйенің жонындай еңкіш келген жон. Батар күннің қызған темірдей алаулаған алқызыл шапағы т ү й е ж о н шоқы бастарына қона қалған (Лен. жас, 10.11.1983, 2). Түйе жүн шекпен. Түйе жүнінен тоқылған шекпен. Олардың қолынан шыққан т ү й е ж ү н ш е к п е н, қасқыр мен түлкі терілерін өңдеп тіккен ішік көп болатын (Қ.Толыбаев, Бабадан., 225). Түйе жығу. Қазақтың ұлттық ойындарының бірі. Әзіл-қалжың, айтыс, қазақтың көне заманындағы сауықтары «түн қату», «т ү й е ж ы ғ у» секілді сан алуан ойындарын ойнап, таң ата бастары жастыққа тиді (І.Есенберлин, Алмас., 254). Түйе қамыт. Түйенің мойнына салынатын қамыт. Қамыттың ат қамыт, т ү й е қ а м ы т, өгіз қамыт деген сияқты түрлері бар (Шаңырақ, 34). Түйенің құйрығы жерге, ешкінің құйрығы көкке жетер. Көп уақыт өтер д.м. Қазақ биге жағып болғанша, би ұлыққа жағып болғанша, т ү й е н і ң қ ұ й р ы ғ ы жерг. е , е ш к і н і ң қ ұ й р ы ғ ы к ө к к е ж е т і п б о л а р (М.Разданұлы, Алтай., 43). Түйе, түйе, түйелер. этногр. Алдымен бір бастаушы, бір аңдушы белгіленеді. Басқалары «түйе» болып, бірінің соңынан бірі тізіліп, бастаушының артынан ұстайды. Аңдушы ең соңғы «түйеге» ұмтылады. Бастаушы тізбектерін үзбеген күйде оны қорғауға тиісті. «Т ү й е , т ү й е , т ү й е л е р» ойыны кең алаңда өтеді. Оған ойнаушылардың бәрі қатыса береді (Қ.Толыбаев, Бабадан., 126). Түйе шана. Түйеге жегілетін үлкен шана. Серіктері биік ауланың ішіне түскен қарды т ү й е ш а н а м е н сыртқа тасып жатыр (М.Мәжитов, Аманғали, 81). Түйе шығыр. Түйемен (түйенің күшімен) айналдыратын шығыр. Ащы ойыл бойының кедей жатақтары көп жылдан бері т ү й е ш ы ғ ы р м е н су шығарып, өзен жағасындағы тепсеңге тары егетін (Қ.Тоқмырзин, Керзаман, 3, 58).