Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (Қалиев Байынқол)
өз
Өз жұрты. этногр. Адамның әкесі жағынан есептелетін алыс-жақын ағайындары; елі. Туыстық қатынастар жүйесін үш негізгі топқа бөлуге болады: ө з ж ұ р т ы, нағашы жұрты және қайын жұрты (Қаз. этнография., 2, 394). Әрбір адамның үш жұрты болады: бірінші - ө з ж ұ р т ы, екінші – нағашы жұрт, үшінші – қайын жұрт (А.Нүсіпоқасұлы, Ағаш бесік., 2, 100). Өз қазаным өз бауырымда. Өз еркім өзімде, өзіммен өзім; ешкімге тәуелді емеспін д.м. – Мені қойшы, ө з қ а з а н ы м ө з б а у ы р ы м д а емес пе. Өз тірлігің ше? (Жалын, 1973, №6, 76). Өзі дегенде өзегіңді суырып алады. Өз пайдасы үшін неден болса да тайынбайды. Нағыз ем қонбайтындардың өзі. Ө з і д е г е н д е ө ң е ш і ң д і с у ы р ы п а л у ғ а даяр (Ш.Айтматов, Ақ кеме, 61). Өзім білермендік. Өзім білем деу, менменсу; тәкаппарлық. – Бұл қалай! Күллі республика алдында дақпырттап жар салып жатқаның. Қайдан шыққан ө з і м б і л е р м е н д і к?! (К.Ахметбеков, Ақдала, 2, 435). - Әй, сен қайдан шыққан тоңмойын, ө з і м б і л е р м е н д і к с і ң! – деп шылбырына жармасып, қамшымен басынан ұра берем дегенде, Сыпатай шаба жөнеледі (М.Қалдыбай, Елім деген., 6). Өзім білермендікке с а лынды. «Өзім білем» деп дандайсыды; ешкімді тыңдамады. Нәртас кенішінің бас инженері азамат Данаев ө з і м б і л е м д і к к е с а л ы н ы п, өндіріске орасан зиян келтірді (Ш.Мұртазаев, Қара маржан, 193). Өзіне-өзі қол салды. Өзін-өзі өлтірді, қол жұмсады. – Тезірек жындыханаға жатқызып емдеу керек, әйтпесе ө з і н е - ө з і қ о л с а л ы п жүруі мүмкін (І.Есенберлин, Махабб., 14). Өзін қоярға жер таппады. Не істерін білмеді, зар қақты. – Байқұс зар илеп, ө з і н қ о я р ғ а ж е р т а п п а й жүр екен, мен барған соң-ақ жаны терезе тапты (Қ.Жұмаділов, Соңғы көш, 131).
Өз жұрты. этногр. Адамның әкесі жағынан есептелетін алыс-жақын ағайындары; елі. Туыстық қатынастар жүйесін үш негізгі топқа бөлуге болады: ө з ж ұ р т ы, нағашы жұрты және қайын жұрты (Қаз. этнография., 2, 394). Әрбір адамның үш жұрты болады: бірінші - ө з ж ұ р т ы, екінші – нағашы жұрт, үшінші – қайын жұрт (А.Нүсіпоқасұлы, Ағаш бесік., 2, 100). Өз қазаным өз бауырымда. Өз еркім өзімде, өзіммен өзім; ешкімге тәуелді емеспін д.м. – Мені қойшы, ө з қ а з а н ы м ө з б а у ы р ы м д а емес пе. Өз тірлігің ше? (Жалын, 1973, №6, 76). Өзі дегенде өзегіңді суырып алады. Өз пайдасы үшін неден болса да тайынбайды. Нағыз ем қонбайтындардың өзі. Ө з і д е г е н д е ө ң е ш і ң д і с у ы р ы п а л у ғ а даяр (Ш.Айтматов, Ақ кеме, 61). Өзім білермендік. Өзім білем деу, менменсу; тәкаппарлық. – Бұл қалай! Күллі республика алдында дақпырттап жар салып жатқаның. Қайдан шыққан ө з і м б і л е р м е н д і к?! (К.Ахметбеков, Ақдала, 2, 435). - Әй, сен қайдан шыққан тоңмойын, ө з і м б і л е р м е н д і к с і ң! – деп шылбырына жармасып, қамшымен басынан ұра берем дегенде, Сыпатай шаба жөнеледі (М.Қалдыбай, Елім деген., 6). Өзім білермендікке с а лынды. «Өзім білем» деп дандайсыды; ешкімді тыңдамады. Нәртас кенішінің бас инженері азамат Данаев ө з і м б і л е м д і к к е с а л ы н ы п, өндіріске орасан зиян келтірді (Ш.Мұртазаев, Қара маржан, 193). Өзіне-өзі қол салды. Өзін-өзі өлтірді, қол жұмсады. – Тезірек жындыханаға жатқызып емдеу керек, әйтпесе ө з і н е - ө з і қ о л с а л ы п жүруі мүмкін (І.Есенберлин, Махабб., 14). Өзін қоярға жер таппады. Не істерін білмеді, зар қақты. – Байқұс зар илеп, ө з і н қ о я р ғ а ж е р т а п п а й жүр екен, мен барған соң-ақ жаны терезе тапты (Қ.Жұмаділов, Соңғы көш, 131).